ابن جزرى ( کتاب نزول قرآن و رؤياى هفت حرف)
ابن جزرى (م 833 ه. ق) معتقد است كه معناى سبعة احرف، وجوه هفت گانه
______________________________
(1) ليل (92) آيه 3.
(2) ق (50) آيه 19.
(3) بقره (2) آيه 259.
(4) طه (20) آيه 9.
(5) مباحث فى علوم القرآن، ص 108.
نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 137
ديگرى است. وى مىگويد:
همواره فهم حديث براى من مشكل بود و به آن فكر مىنمودم و بيش از سى سال در آن تأمل كردم؛ تا اين كه خداوند راهى را براى من گشود كه ان شاء اللّه راه صواب خواهد بود.
ابن جزرى در توضيح وجوه هفت گانه مىگويد:
من قراآت را چه صحيح و چه شاذ و ضعيف و منكر را مورد بررسى قرار دادم و تمام آنها از نظر اختلاف به هفت وجه بر مىگردد، كه وراى آن هفت وجه، متصور نيست. آن هفت وجه بدين قرار است: 1. اختلاف در حركات، بدون تغيير در معنا و صورت؛ مانند «البخل» كه به چهار شكل در حركت خوانده شده است.
2. اختلاف در حركات، با تغيير در معنا، مانند فتلقّى آدم من ربّه كلمات، با رفع آدم و نصب كلمات و برعكس.
3. اختلاف در حروف با تغيير در معنا فقط؛ مانند تبلو و تتلو.
4. اختلاف در حروف با تغيير در صورت فقط؛ مانند الصراط و السراط.
5. اختلاف در حروف با تغيير در صورت و معنا؛ مانند منكم و منهم.
6. اختلاف در تقديم و تأخير؛ مانند فيقتلون و يقتلون.
7. اختلاف در زيادى و نقصان؛ مانند اوصى و وصىّ.
ابن جزرى معتقد به تواتر قراآت است و لذا با توجه به اين كه روايت سبعة احرف را دليلى و توجيهى بر قراآت مىداند، وجوه مذكور را ترسيم مىنمايد. لذا سخن و نظريه او به دلايل زير قابل ترديد است:
1. او با برداشت شخصى خود از قراآت، چنين وجوهى را ترسيم نموده هيچ دليلى نبوى بر چنين معنايى از سبعة احرف وجود ندارد.
______________________________
(1) النشر فى القراءات العشر، ج 1، ص 26.
نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 138
2. وجوه مذكور با هم تداخل و بر هم انطباق دارند. لذا تغيير و عدم تغيير معنا، خود موجب انقسام نمىشود؛ زيرا لفظ در هر دو يكسان است.
3. اگر موارد اتفاق را در برابر موارد اختلاف، وجه جداگانهاى بدانيم، وجوه هفتگانه به هشت وجه مىرسد.
4. وجوه مذكور با روايت نزول قرآن بر هفت بطن و جواز تبديل كلمات با يكديگر در آخر كلمه تعارض دارد.
5. نخستين مرحله نزول بر كدام يك از وجوه هفت گانه بوده است؟ و همين طور مرحله دوم و سوم و ...؟
6. اختلاف عمر و هشام بن حكيم در كدام از موارد هفت گانه بوده است؟
7. وجوه هفت گانه با روايت نزول قرآن بر سه حرف و ... چگونه سازگارى دارد؟
