يادداشت

این کتاب که در گروه پژوهشی تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی و به قلم حجت الاسلام دکتر محمدباقر پورامینی و کوشش نعمت الله فیروزی سامان یافته به همت این دانشگاه و دانشگاه بین المللی امام رضا علیه السلام در ۴۳۲صفحه و در قطع وزیری منتشر شد.

و امام كاظم عليه السّلام در مورد عظمت قرآن و اينكه با گذشت روز و شب و زمان، تغييرى در محتوى و بيان قرآن ايجاد نمى‏شود و اعجاز قرآن آن است كه عصرى نيست، بلكه فراتر از يك عصر و زمان است، مى‏فرمايد:
انّ رجلا سأل ابا عبد اللّه عليه السّلام، ما بال القرآن لا يزداد على النشر و الدرس الّا غضاضه، فقال: لان اللّه تبارك و تعالى لم يجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فى كل زمان جديد و عند كل قوم غضّ الى يوم القيامة «2». امام كاظم عليه السّلام فرمودند:

4- اعجاز در ترسيم جامعه مدنى براساس عدل¹

6- تبصير الرحمن و تيسير المنّان‏
تأليف على بن احمد بن ابراهيم مهايمى (م 835 ق) داراى مذهب حنفى و به زبان عربى است. نام كامل تفسير او تبصير الرحمن و تيسير المنّان ببعض ما يشير الى اعجاز القرآن است.
مهايمى يكى از صوفيان قرن نهم بوده و تفسير او از رويكردى صوفيانه برخوردار است .

__________________________________________________
(1). همان، ص 464.
(2). خرمشاهى، همان، ص 716.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 265

----------------------------------------------------------------------------

الحدیث الاول : مقام دوم‏

فصل نزاع جنود رحمانى و شيطانى باطنى نفس‏

بدان كه از براى نفس انسانى يك مملكت و مقام ديگر است كه آن مملكت باطن و نشئه «ملكوت» اوست كه جنود نفس در آنجا بيشتر و مهمتر از مملكت ظاهر است. و نزاع و جدال بين جنود رحمانى و شيطانى در آنجا عظيم‏تر و مغالبه در آن نشئه بيشتر و با اهميت‏تر است.

بلكه هر چه در مملكت ظاهر است از آنجا تنزل كرده و ظهور در «ملك» نموده، و اگر هر يك از جنود رحمانى و شيطانى در آن مملكت غالب آيند، در اين مملكت نيز غالب شوند.

فقيه معاصر سيد محسن طباطبايى حكيم(1) ، ايشان هم تواتر قرائات را مخدوش مى‌داند و معتقد است كه قرآن بر حرف واحد و داراى قرائت واحد است و بيان مى‌دارد:(2)

ادعاى مذكور (تواتر قرائات) مورد انكار جمعى از بزرگان است. لذا از شيخ (طوسى) در تبيان گزارش شده است: معروف... آن است كه قرآن بر حرف واحد و بر نبى واحد نازل شده است...

و در صحيحۀ فضيل:... لكن قرآن بر حرف واحد و از نزد واحد نازل شده و از اين سبب برخى از نصوصى كه متضمن نزول قرآن بر هفت حرف است، بايد بر وجه ديگرى حمل شود كه منافات با آن (روايت فضيل) نداشته باشد.

-------------------------------------------

در دهه‌هاي اخير، عالمان شيعه، تفاسيرگرانقدر ديگري را تدوين كرده‌اند كه بررسي هريك، به بررسي تفصيلي تفاسير در دوره معاصر منوط است كه به اختصار به نام تعدادي از آنها اشاره مي‌شود:

نام تفسير نام مؤلف روش یا گرايش

1 پيام قرآن مكارم جامع
2 تسنيم جوادي آملي جامع
3 تفسير موضوعي قرآن جوادي آملي جامع
4 التفسير الاثري الجامع معرفت روايي
5 تفسير راهنما هاشمي جامع
6 تفسير نور قرائتي تربيتي ـ اجتماعي
7 تفسير كوثر جعفري اجتماعي
8 انوار درخشان همداني باطني ـ فلسفي
9 تفسير روشن مصطفوي تربيتي ـ اجتماعي
10 تفسير آسان نجفي تربيتي ـ اجتماعي
11 مناهج البيان ملكي اجتماعي ـ كلامي

9 - تقسيم آيات قرآن به آيات محكم و آيات متشابه، از ديگر برجستگيهاى قرآن است. آيات متشابه هم خود داراى سه گروه هستند:

الف: گروهى كه هيچ راهى براى معرفت آنها نيست، مثل زمان قيامت.
ب: گروهى كه براى انسان قابل فهم است مانند الفاظ غريب و احكام مغلق.
ج: گروهى هم متشابه نسبى است يعنى راسخين در علم از آن آگاه هستند ولى بقيه از آن بى‏خبرند.

10 - اختلاف حروف قرآن از نظر قرائت هم از معجزات به شمار آمده است به شكلى كه تحمل قرائات سبعة و ديگر قرائات را دارا است، كه در كتابهاى ديگر چنين نيست.

تنبيه آخر

بدان كه «حمد» چون در مقابل «جميل» است و از آيه شريفه استفاده شود كه حمد و ستايش براى مقام اسم اعظم كه اسم جامع است، كه داراى مقام ربوبيّت عالميان و رحمت «رحمانيّه» و «رحيميّه» و «مالك يوم دين» است، ثابت است، پس اين اسماى شريفه، يعنى «رَبّ» و «رحمن» و «رحيم» و «مالك» را بايد در تحميدْ مدخليّتى بسزا باشد؛ و ما پس از اين در ذيل قول خداى تعالى: مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ به بيانى تفصيلى ذكرى از اين مطلب مى‏نماييم.

و اكنون راجع به تناسب مقام ربوبيّت عالميان با «تحميد» سخن مى‏گوييم و آن از دو جهت متناسب است:

يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسينَ أَلْفَ سَنَة :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر:« «تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ في‏ يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسينَ أَلْفَ سَنَة» است ؛ فرشتگان و روح [فرشته مقرّب خداوند] بسوى او عروج مى‏كنند در آن روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است ‏. (1)

در ایه یاد شده از قیامت با عبارت روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است ، یاد شده است. در سوره سجده نیز به نوعی به همین موضوع اشاره شده است، در آنجا می فرماید: «يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّون»‏؛ روزى كه مقدار آن هزار سال از سالهايى است كه شما مى‏شمريد . (2)