تاریخ حدیث : اهتمام پیامبر(ص) بر تدوین حدیث

اهتمام پیامبر(ص) بر تدوین حدیث :

پیش از بررسی تفصیلی تاریخ حدیث شیعه و اهل سنت، لازم است تاریخ حدیث در دوران پیامبر را بررسی کنیم؛ چرا که در آن زمان، هنوز فریقین شکل نگرفته بودند؛ گرچه که هر یک از فریقین، آن دوره را با نگاه خود تحلیل می‌‌کند.

با بررسی مدارک تاریخی، بدون تردید می‌‌توان گفت که پیامبر گرامی اسلام اهتمام فراوان بر حفظ و نشر حدیث خود داشتند؛ زیرا بر آن بودند که کلامشان، از مصدر وحی ناشی می‌‌شود و نازل شده الهی است و نه سخن انسانی؛ آن‌‌چنان‌‌که قرآن می‌‌فرماید: {‌وَ‌‌مَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَی * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْی يُوحَی‌‌}؛ او (محمد) هرگز از سر هوس سخن نمی‌‌گوید، و آن‌‌چه می‌‌گوید، چیزی جز وحی که بر او نازل شده، نیست.

بدین‌‌‌‌جهت پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص) ، نخستین و بالاترین نقش را در گسترش، حفظ و کتابت حدیث داشتند که به مواردی از آن به اختصار اشاره می‌‌شود:

1. اهتمام پیامبر(ص) به فراگیری و حفظ حدیث

از تعدادی روایات نبوی، به خوبی معلوم می‌‌شود پیامبر اسلام(ص) تأکید می‌‌کردند که صحابه احادیث را فراگیرند و آنها را حفظ کنند؛ مانند:

عن رسول‌‌الله(ص) : من حفظ من امتي اربعين حديثاً ممّا يحتاجون اليه من امر دينهم، بعثه اللّه عزوجل يوم القيامة عآلماً فقيهاً و لم يعذّبه.

عبارت «حفظ» که در روایت نبوی آمده، می‌‌تواند معنای عامی داشته باشد و حتی کتابت را نیز شامل شود؛ اما مسلم‌‌ترین مصداق آن فراگیری و حفظ می‌‌باشد که جمع زیادی از صحابه از این نعمت برخوردار بودند؛

ازاین‌‌رو، علامه مجلسی در معنای حفظ، گرچه به مراحل سه‌‌گانه (حفظ لفظی در ذهن، حفظ معنا و تفکر در آن و حفظ حدیث در عمل) معتقد است، ولی نخستین مرحله آن را حفظ لفظی در ذهن می‌‌داند. که همان فراگیری می‌‌باشد و به نظر می‌‌رسد حفظ حدیث، هم‌‌سان حفظ قرآن در زمان پیامبر(ص) ، مورد توجه وافر بوده است.

2. اهتمام پیامبر(ص) بر نشر حدیث

پیامبر گرامی(ص) همگام با هجرت به‌‌سوی مدینه و تشکیل حکومت دینی، علاوه بر اهمیت بر فراگیری، به گسترش فرهنگ دینی از طریق آیات و تبیین و تفسیر آنها به وسیله نشر روایات پرداختند؛
زیرا در مکه و در طول حدود سیزده سال، فرصت نشر حدیث کمتر فراهم بود؛ ولی با تمرکز مسلمانان در مدینه، پیامبر(ص) مسلمانان را به نشر سخنان خود تشویق می‌‌کرد که به نمونه‌‌هایی از آن اشاره می‌‌شود:

قال رسول‌‌الله(ص) : تذاكروا و تلاقوا و تُحدثوا فانّ الحديث جلاء للقلوب انّ القلوب لترين كما يرين السيف و جلاؤها الحديث.

قال رسول‌‌الله(ص) : ان اللّه عزّوجلّ يقول: تذاكر العلم بين عبادي مما تحيي عليه القلوب الميتة اذا هم انتهوا فيه الی أمري.

در این دو روایت، از «مذاکره حدیث» و «علم» که بارزترین مصداق آن همان علم دین (حدیث) است، سخن به میان آمده که اهمیت نشر روایت را می‌‌رساند.

قال رسول‌‌الله(ص) :تحدّثوا عنّي و لا حرج.

قال رسول‌‌الله(ص) في حجة‌‌الوداع: نضّر اللّه عبداً سمع مقالتي فوعاها و حفظها وبلّغها من لم يسمعها.

عن رسول‌‌الله(ص) : اللهم ارحم خلفائي. قيل: و من خلفائك؟ قال: الذين يأتون من بعدي يروون احاديثي.

روایات یاد شده با عبارت «حدثوا عنی»، «نضر اللّه»، «بلّغها»، «یروون احادیثی»، اهمیت نقل و نشر روایات نبوی را می‌‌رساند و بیان‌‌کننده آن است که نشر روایات در زمان پیامبر(ص) ، مورد تشویق آن حضرت بوده و گروهی از جمله: سلمان، ابوذر، اصبغ بن نباته و ... بر آن مبادرت می‌‌کردند، که پیشتاز آنان حضرت علی‌‌ (ع) بوده است. ابن‌‌شهر آشوب مازندرانی (588م) در این خصوص می‌‌گوید:

ان اول من صنف اميرالمؤمنين‌‌ (ع) جمع كتاب اللّه جل جلاله ثم سلمان الفارسي رضي اللّه عنه ثم ابوذر الغفاري رحمه اللّه ثم الاصبغ بن نباته ثم عبيداللّه بن ابي‌‌رافع‌‌..‌‌‌‌.

سیدحسن صدر نیز از سلمان به‌‌عنوان صاحب حدیث جاثلیق رومی یاد می‌‌کند. او از نخستین صحابه پیامبر(ص) به‌‌شمار رفته و صاحب تصنیف در روایات نبوی بوده است.

-------------------------------------------------------------------------------
تاریخ حدیث . سید رضا مودب . ص 29