تفاسیر تربیتی :

تفسير تربيتى‏

از جمله گرايش‏هاى تفسيرى اجتهادى، تفسير تربيتى است كه در آنها مفسران به جنبه‏هاى اخلاقى و هدايتى قرآن مى‏پردازند. از نگاه آنان، مهم‏ترين نكته‏هاى تفسيرى، مطالب اخلاقى و هدايتى است كه در يافتن نكته‏هاى هدايتى و اخلاقى، از روايات و تطبيق آيات استفاده مى‏كنند، ولى گرايش غالب آنها، پرداختن به روايات تفسيرى نيست.

آنها اجتهاد و تدبّر خود را نه به يافتن مسائل كلامى، فلسفى، عرفانى، فقهى و بلاغى بلكه به تبيين نكات تربيتى و هدايتى مبذول مى‏دارند.

مفسرانى كه به تفسير تربيتى اهتمام مى‏ورزند، همانند ديگر مفسران، در كار خود هدفدارند، ولى هدف آنها، تفسير آيات تربيتى است كه در آنها جهت هدايتى قرآن بيشتر روشن مى‏شود. آنان اگر به روايت يا مسائل كلامى، اعتقادى، تاريخى و شأن نزول مى‏پردازند، هدف و انگيزه آنها، دريافتن نكات هدايتى است.

برخى تفسيرها، چهره غالب آنها تربيتى است و برخى هم در كنار اهتمام به نكات تربيتى، جهات ديگرى را در نظر داشته‏اند كه به تعدادى از آنها، اعم از شيعه و اهل سنت، به ترتيب عصر و زمان حيات مفسران آنها اشاره مى‏شود:

1- المنار

تأليف شيخ محمد عبده و محمد رشيد رضا، از عالمان قرن چهاردهم هجرى و داراى مذهب شافعى و اشعرى‏مرام و دربردارنده بخشى از آيات تا سوره يوسف است. شيخ محمد عبده (م 1323 ق) از بزرگان اصلاح‏ طلب اهل سنت و سيد محمد رشيد رضا (م 1354 ق) نيز از عالمان بزرگ تاريخ و حديث و از اصلاح‏طلبان معاصراند كه هردو نفر در تدوين تفسير المنار سهيم هستند. محمد رشيد رضا، شاگرد محمد عبده بود كه تفسير المنار را به املاى استاد و انشاى خود فراهم آورده است.

در تفسير المنار يا تفسير القرآن العظيم به شيوه تربيتى، اجتماعى، ادبى و بلاغى اهتمام ورزيده شده و از روايات تفسيرى در حدّ لازم بهره برده شده است. عبده معتقد بود كه مفسر مى‏بايد به اهداف اصلى قرآن، يعنى پيام‏هاى تربيتى و اجتماعى توجه كند و پرداختن به مباحث لغوى و زبانى، به‏تنهايى كافى نيست. آنها به مسائل تربيتى و اخلاقى و مسائل اجتماعى، در تفسير آيات، اهتمام وافر داشته و مشكلات اجتماعى را از نگاه قرآن، بررسى كرده‏ اند.

عبده به معانى درونى و باطنى قرآن پرداخته و معتقد بوده كه درك معانى درونى قرآن نيز مهم است، ولى رشيد رضا، به تفسير باطنى و اشارى، اعتقاد چندانى ندارد و روايات تفسيرى را با خردورزى بيشتر بررسى مى‏كند. «1»
-------------------------------------------------------

(1). ايازى، همان، ص 664.

روشهاى تفسير قرآن، ص: 272