جلسه دفاع از رساله دکتری محمد فخر. دانشکده الهیات دانشگاه قم

دانشگاه قم
دانشکده الهیّات و معارف اسلامی
رساله دکتری رشته الهیات و معارف اسلامی
گرایش علوم قرآن و حدیث

بررسی دیدگاه تفسیری گرهارد باورینگ در باره صفات الهی با تکیه بر تفسیر المیزان
استاد راهنما: حجت الاسلام دکتر سید رضا مؤدب
استاد مشاور: حجت الاسلام دکتر عزّت الله مولائی نیا
نگارنده: محمّد فخر
تابستان 1399

چکیده:
بحث در باره اسماء و صفات الهی از ديرباز در میان مسلمانان و بلكه در میان اديان نیز مطرح بوده و مورد پژوهش قرار گرفته است. تفسیر هايی که فرقه های غیر امامی بر آيات ناظر بر اسما و صفات خدای سبحان نوشته اند، به دلیل دور بودن آنها از اهل بیت پیامبر که مهبط وحی و مظهر اسماء الهی هستند، به نتیحه ای نینجامید. آيات متشابه که ناظر به صفات الهی اند با ارجاع به محكمات، مقصود و مدلول خود را می نمايانند. گرهارد باورينگ به عنوان يک خاورشناس، بدلیل عدم دسترسی به منابع معتبر، مستندات و منظومه ی معرفتی اسلام ، تصوير نادرستی از صفات ذات اقدس و افعال خدای سبحان را، با تفسیر به رأی، ارائه نمود.
اين خاورشناس، هرچند آيه ی " لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ" (شوری: 11 ) را يادآور شده است، با اين وجود، در تفسیر خود بر برخی از آيات، با عدم توجه به سیاق آيات، قرائن متصل و منفصل، برخی قواعد زبان عربی، و اصول محاوره و مفاهمه ی عقلایی، شبهه ی تجسیم و تشبیه را تجديد کرده است.
باورينگ صفات خدا را غیر از ذات او دانسته و اسماء حسنی و صفات خدا را که در قرآن وارد شده است، گزاره های کاملی که حاکی از اصول اعتقادی باشند بشمار نیاورده است. تفسیر او از صفات فعل خدا نیز يادآور شبهه ی جبرگرايی است. علامه طباطبايی با روش تفسیر قرآن به قرآن و روش عقلی اجتهادی، آيات متشابه ناظر به صفات خدا را تفسیر و اثبات کرد که صفات خدا عین ذات اوست و خود صفات نیز با يكديگر عینیت دارند، که در غیر اين صورت، محدوديت و حد و مرز پديد می آمد. مقام احديت ناظر بر اين مطلب است. اسماء حسنی نیز حقايق تأثیر گذار در عالم اند. اين اسما در ذيل آيات، با ماقبل خود و صدر آيات تناسب و تلائم دارند و در مقام تعلیل حكم اند. افعال الهی، مانند خلق، اراده، مشیئت، هدايت، اضلال، قضا و قدر و نظاير آنها از فروعات توحید افعالی اند. در اين تحقیق، ديدگاه تفسیری گرهارد باورينگ در باره صفات خدا با رويكرد تحلیلی ـ توصیفی و با روش کتابخانه ای تبیین و با تكیه بر المیزان فی تفسیر القرآن بررسی و نقد گرديده است
. کلیدواژه: صفات خدا، علامه طباطبايی، گرهارد باورينگ

بسم الله الرحمن الرحیم

گزارش جلسه دفاع از رساله دکتری محمد فخر

عنوان رساله: بررسی دیدگاه تفسیری گرهارد باورینگ در باره صفات خدا با تأکید بر تفسیر المیزان
استاد راهنما: حجة الاسلام دکتر سید رضا مؤدب . استاد مشاور: حجة الاسلام دکتر عزّت الله مولایی نیا
جلسه دفاع از رساله در روز دوشنبه 30/04/1399 و در ساعت 11 صبح در دانشکده الهیات دانشگاه قم برگزار گردید. جلسه با تلاوتی از آیات قرآن کریم آغاز و با ارائه گزارشی از رساله توسط این جانب ادامه یافت. سپس داوران محترم، استادان بزرگوار، دکتر اسکندرلو، دکتر نجفی، و دکتر ناصح به ترتیب با ارائه ارزیابی های ارزنده خود ملاحظاتی را در خصوص رساله بیان کردند که با برطرف شدن آن اشکالات ، این رساله انشاءالله قابلیت نشر می یابد. بدین وسیله مراتب سپاسگزاری خود را از دقت، نکته سنجی، و نظرات کارشناسانه ایشان ابراز می دارم. در ادامه دکتر مولایی نیا و دکتر مؤدب نیز مطالب تکمیلی خود را با اشاره به برخی از مزایای رساله، بیان داشتند در پایان با خارج شدن بنده و دیگر حاضران از سالن جلسه ، مدیر جلسه به هم اندیشی و تصمیم گیری اعضای جلسه در خصوص رتبه علمی رساله پرداختند. بعد از اتمام مشاوره داوران وراهنما و مشاور، درب سالن باز شد و بنده را به جلسه فراخواندند و استادان بزرگوار با اعلام درجه بسیار خوب به بنده تبریک گفتند. الحمد لله رب العالمین.

الطاف حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) از آنجا که شامل تمامی شیعیان عالم بوده است و خواهد بود، این بنده حقیر را را نیز برخوردار کرده است. بدین وسیله از این فرصت استفاده می کنم و به بهانه حسن ختام این گزارش، قطعه شعری را که در باره آن حضرت بر قلم این حقیر جاری شده است، به حریم روشن او اهداء می کنم.

حریم حضرت معصومه (سلام الله علیها)

کجاست این حرم امن و باشکوه کجاست
ز هـر کجا که بدیدم همـین کجا زیباست
دلـم بـه هـیـچ آشـیانه اشـتـیاق نـدارد
جز این کرانه که آستان حضرت زهراست
حـریم حضـرت معـصـومه جنّةُ المأوی
در این بهشت فاطمه نخل های سروآراست
مـدیـنـه و نـجـف و کـربـلا و سـامـرّا
نگاهشان به قم آمد از این حرم پیداست
دگـر از ایـن حـرمـش روی بـرنگردانم
که سمت این حرمش وجه با جلال خداست
به چهـره هـای خوش این نظارگان بنگر
چـه شـور بندگی و شوق زندگی برپاست
یـکی ز گـلشـن آل محمّـد اسـت اینجا
حـریـم روشـن آل محمّـد اسـت اینجا
در این حـریم یکی غنچـه زار می بینم
هـمـه پـیـاده و غـنـچه، سوار می بینم
به زیر گلـبن آن، چشـمه سـار می بینم
هــزار چشـمه نـه بـل بیـشمار می بینم
کبـوتـران حـرم گشتـه اند دوشادوش
به گـوش می رسد آوازه های نوشانوش
تمام هستی من زنده شد بـه عطـر حرم
فـدای آن حرم این نفس و مادر و پدرم
ز کـودکـی بـه بـیـابـان و درّه دربـدرم
چـو ایـن حـریم بدیدم هوا بشـد ز سرم
امیـد هـسـت مـرانی از این حـرم دگرم
گـرم بـرانـی از ایـن آسـتـان کجا بروم
پناه عالم هستی اسـت آستان شما
چو ذرهّ ام به کف پای دوستان شما