سومین نشست علمی «نقد کتاب تفسیر معاصرانه قرآن کریم»، سوم خردادماه در دانشکده الهیات دانشگاه قم و با حضور حجج اسلام والمسلمین دکتر محمدحسن زمانی، استاد جامعةالمصطفی، براتی، استاد جامعةالمصطفی، سیدرضا مؤدب، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم و دکتر محمدکاظم شاکر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
حجت‌الاسلام مؤدب:
تأکید بر سلامت قرآن نقطه قوت تفسیر معاصرانه است
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم با بیان اینکه تفسیر معاصرانه قرآن روش‌شناسی مشخصی ندارد و گرایش شیعه در آن کمرنگ است، گفت: تأکید بر سلامت قرآن نقطه قوت و استفاده از تفاسیر ذوقی، عیب تفسیر معاصرانه قرآن است.
حجت‌الاسلام مؤدب در این نشست در سخنانی گفت: نصر، نویسنده این تفسیر گرچه سال‌ها در آمریکاست و با مستشرقان زندگی کرده، اما روش آنها را که نقد قرآن است، قبول ندارد و ناقد دیدگاه برخی از مستشرقان بوده است.
وی افزود: وقتی مقدمه این تفسیر را خواندم، متوجه شدم که ایشان مبانی در مورد قرآن دارد که برخی از آنها قابل پذیرش و خوب است؛ در صفحه ۴۴ کتاب، به زبان قرآن اشاره کرده و آورده است که در فرازهای بسیاری از قرآن که متن قدسی و الهی است، از مرگ، رستاخیز و برزخ و روز قیامت سخن به میان آمده است؛ قرآن این حقایق اخروی را به زبانی نیرومند، انضمامی و در عین حال به شدت رمزی بیان کرده و معتقد است زبان قرآن ترکیبی است.
مؤدب تصریح کرد: در صفحه بعد در مورد اعجاز قرآن و اینکه کتاب معرفت است، سخن گفته است؛ او خود را سنتی می‌داند و نگاه علمی را قبول ندارد و معتقد است قرآن ریشه همه علوم اسلامی است و گفته بدون ظهور قرآن، علوم اسلامی جایگاهی ندارد.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم اضافه کرد: در صفحه ۴۷ بیان کرده قرآن به همه مسائل زمانه پرداخته است؛ وی معتقد است که قرآن علاوه بر حیات معنوی و عقلی، به مسائل روزمره هم اهتمام دارد؛ وی گفته این متن مقدس به تمامی جنبه‌های زندگی بشر حتی معمولی‌ترین نیازهاهم پرداخته است.
استاد گروه علوم قران و حدیث دانشگاه قم افزود: در صفحه ۵۰ کتاب، زبان قرآن را روایت امور واقع و در جایی استعاری و رمزی می‌داند؛ به بحث ظاهر و باطن قرآن اشاره کرده است؛ در صفحه ۶۲ به رابطه قرآن و سنت اشاره دارد و گفته حدیث مکمل قرآن است؛ در صفحه ۵۶، قرائت رسمی و سلامت قرآن را یادآوری کرده است.
وی افزود: در صفحه ۶۵ به نوعی توصیف قرآن را با عباراتی خوب بیان کرده و گفته قرآن برای مؤمنان کتابی بی‌جان نیست و کلام زنده خداوند است و حتی حروف آن موجودات زنده هستند. در صفحه ۶۶ ملاحظه تاریخی داشته و به این می‌پردازد که چرا اصلاً این کتاب یعنی تفسیر معاصرانه نوشته شده است.
مؤدب بیان کرد: نصر البته به ترجمه این کتاب که آقای رحمتی آن را ترجمه کرده هم نقدهایی دارد؛ ولی وی هدف از نوشتن این تفسیر را مخاطبان غربی دانسته و اینکه آنها با روش مفسران اسلامی در طول ۱۴ قرن آشنا شوند، لذا از ۴۱ تفسیریادکرده که عمدتاً متعلق به عالمان اهل تسنن است؛ شش تفسیر از عالمان شیعه مانند فیض، عبدالرزاق کاشانی، علامه طباطبایی و ملاصدرا هم در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته و یاد شده است.
مؤدب تصریح کرد: هدف کتاب این بوده که خواننده را از معنای ظاهری فراتر برده و معانی باطنی را بیشتر روشن کند؛ گفته من از این تفاسیر اقتباس کرده‌ام و عمدتاً در مقام تبیین بوده‌ام؛ همچنین اشاره کرده که مفسران سنتی، تفاسیر پرمغزی داشته‌اند.
استاد دانشگاه قم با بیان اینکه وی هدف تفسیر را برای مسلمین انگلیسی‌زبان و حتی غیر مسلمانان بیان کرده است که بحث شیعه و سنی در میان آنها چندان بروز و ظهوری ندارد، ادامه داد: در برخی موارد از تفاسیر میبدی و ابن عجیبه هم کمک گرفته است؛ در برخی موارد هم روش تفسیری خود را که آیه به آیه، و آیه با روایت است، بیان کرده است.
مؤدب به برخی ایرادات این اثر پرداخت و تصریح کرد: این تفسیر با توجه به اینکه مخاطب عام دانشگاهی دارد، انتظار می‌رفت که کشف جدیدی را بیان کند، به خصوص اینکه قرار است در سطح دانشگاهی تدریس شود.
وی اضافه کرد: در تفسیر معاصرانه ، در مواردی به صورت محسوس جانبدارانه بحث شده است؛ مثلاً در آیه اخر سوره حمد در گزارش ضرورت امین بعد از و لا الضالین ،.ایه ۳۷ بقره «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ» یا در آیه ۲۰۷ این سوره «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ» کاملا نگاه شیعی کمرنگ شده است و تسلیم اندیشه‌های اهل تسنن بوده است.
وی افزود: گاهی وارد تفاسیر عرفانی اهل تسنن مانند ابن عجیبه شده که در مواردی ذوقیات است، ضمن اینکه ابن عجیبه علیه عالمان شیعه عبارات تندی مانند ضال دارد، ولی از تفسیر علامه و طبرسی که تقریبی است،کمتر استفاده است.
مؤدب بیان کرد: ایشان سراغ گزینش اقوال رفته، اما گاهی این نقل اقوال با نظم منطقی چیده نشده و هدف مفسر واضح نیست و خواننده به جمع‌بندی در اقوال نمی‌رسد. همچنین روش‌شناسی این تفسیر روشن نیست. در جایی گفته شیوه آیه به آیه را دنبال می‌کند، ولی در موارد فراوانی این مسئله مشهود نیست و سراغ سنت رفته است؛ البته سنت معتبر و مستند خوب است، ولی تفسیر قرآن به قرآن وجود ندارد و ای کاش از علامه طباطبایی برای تحقق این مدعای خود بیشتر کمک می‌گرفت.
وی تأکید کرد: ضمن اینکه از مؤلف این اثر تقدیر و تشکر دارم، ولی کارستانی در این اثر مشاهده نمیشود و امیداورم از لحاظ گرایش، روش و مبانی تحولاتی در ویرایش‌های جدید آن رخ دهد.
محمدکاظم شاکر:
بی‌توجهی به اثرگذاری بر مخاطب، ضعف عمده کتب دینی است / برداشت‌های ذوقی در تفسیر معاصرانه
استاد دانشگاه علامه طباطبایی با قدردانی از نصر و متولیان تفسیر معاصرانه قرآن، به برخی ایرادات آن اشاره کرد و گفت: برداشت‌های ذوقی تفسیری، حذف اقوال تفسیری ۳۰۰ سال اخیر و اشتباهات تجویدی از جمله این نقایص است.
محمدکاظم شاکر در این نشست، گفت: باید از نویسندگان این اثر همچنین انتشاراتی که اقدام به چاپ این اثر کرده است تقدیر کنم، زیرا قرآن فرموده است اگر نسبت به کسی دشمنی هم دارید، به عدالت رفتار کنید و عدالت نزدیکترین چیز به تقواست.
وی افزود: نصر سال‌ها در این زمینه مطالعه و فعالیت داشته، لذا شایستگی این کار را داشته است، ضمن اینکه از افراد مسلمانی هم استفاده کرده و خودش هم شیعه است و تألیف این اثر را با اصرار پذیرفته است. گرچه تیم آنها نقص زیادی دارد از جمله اینکه از وجود یک قرآن‌پژوه متخصص بهره نبرده است.
شاکر با بیان اینکه نباید عینک بدبینی و سیاه به چشم بزنیم که تألیف چنین آثاری با اشراف سازمان سیا انجام شده است، گفت: این نگاه درست نیست و باید قدردانی کنیم. البته جاییک قرآن‌پژوه جدی در این تألیف خالی بوده است؛ کسی مانند بهاءالدین خرمشاهی باید در کنار این تیم وجود داشت تا اشکالات کار برطرف شود.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: مترجم اثر نیز چون تسلطی نداشته است، لذا اشکالات و اشتباهات زیادی را در این ترجمه شاهدیم. متن انگلیسی هم در اختیار ما نبوده است که این اشکالات را ناشی از مترجم بدانیمیا مؤلف.
وی با بیان اینکه در این اثر علاوه بر مقدمه، احتیاج به تبیین مبانی اصلی هم وجود داشته است، تصریح کرد: این آثار جای بیانیه دادن نیست؛ آقای نصر گفته است ما سنتی هستیم و متن را از خود خدا می‌دانیم، ولی سؤال این است که آیا خوانندگان انگلیسی‌زبان شما هم باید این مبنا را قبول کنند؟ بنابراین ایشان باید مبانی را تبیین می‌کردند.
وی ادامه داد: غالب خوانندگان انگلیسی‌زبان مسیحی هستند و آنها عمدتاً لفظ وحیانی و املایی را قبول ندارند و به راحتی نمی‌پذیرند متون دینی از خود خداوند باشد، بنابراین باید به صورت عقلانی این مسئله برای مخاطب تبیین می‌شد؛یعنی اثبات امکان وحی از طریق فرشته و از پشت حجاب.
شاکر تصریح کرد: حتی همه خوانندگان مسلمان هم حجیت خبر واحد در تفسیر را قبول ندارند؛ خود علامه طباطبایی که استاد نصر است، همین نظر را دارد؛ نصر آورده که این تفسیر براساس سنت نوشته شده، ولی آیا نباید مراد از سنت و مبانی ایشان در استفاده از سنت تبیین می‌شد؟
بی‌توجهی به تأثیرگذاری بر مخاطب
شاکر خطاب به نصر گفت: آیا فکر کرده‌اید که تفسیر را برای چه می‌نویسید و چه انتظاری از آن دارید؟ در ایران و مصر خیلی برای اینکه چرا تفسیر می‌نویسیم، فکر نمی‌کنیم؛ اینکه واقعاً تفسیر چه دردی از ما دوا می‌کند؛ آیا سنجیده‌ایم برای همان مخاطبانی که نوشته‌ایم، چقدر با قرآن آشنا می‌شوند؛ آیا الان دانشجویان را می‌توان با تفسیر نمونه و تفسیر جوان و المیزان با قرآن آشنا کنیم؟ در صورتی که آثاری هستند که شاید رمان باشند، ولی چقدر در جوانان اثر می‌گذارند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: ما نباید فقط در جمهوری اسلامی تفسیر زیبا و شکیل و حتی کتب غیر تفسیری چاپ کنیم، بلکه باید بسنجیم چقدر افراد باورمند به قرآن و دین شده‌اند که عمدتاً این مسئله مورد توجه ما نیست.
شاکر در ادامه با بیان اینکه این جلسه در صدد امر و نهی به نویسندگان نیست، بلکه درصدد نقد کتاب هستیم، تا منجر به تقویت آن شود، افزود: خوب بود در نقل اقوال که قرار است اقوال سنتی ذکر شود، سیر تحول تفاسیر سنتی هم بیان می‌شد که در این تفسیر وجود ندارد؛ همچنین جداسازی صد سال اخیر و حذف آن را قبول ندارم.
وی ادامه داد: دو حالت در اینجا وجود دارد؛ اگر شما مفسراً تفسیر می‌نویسید، لذا باید برداشت خود را ذکر کنید، ولی اگر گفته شود که نصر و همکارانش مفسر نیستند، ولی تفاسیر را گزارش می‌کنند، لذا نباید گزینش و حذف و زیادتی انجام شود؛ شما ناقل تفاسیر ۱۴ قرن هستید،بنابراین وجهی ندارد برخی دوره‌های زمانی را حذف کنید.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: تفسیر، تفسیر است، بنابراین هر چیزی که به عنوان تفسیر عرضه شده است، باید ذکر شود تا خواننده بدانند رشیدرضا و عبده و حتی مجاهیدن خلق چنین برداشتی دارند، گرچه این برداشت‌ها لزوماً درست نیست. در تفسیر بما هم تفسیر و چون ما در مقام گزارش تفسیر هستیم، نباید جانبداری از یک مذهب صورت بگیرد. داور باید داوری کند، نه اینکه حذف کند.
شاکر اظهار کرد: رویکرد این تفسیر تقریباً باطن‌گرایی است که خود او هم دارای چنین شخصیتی است، ولی خیلی ذوقی است و مطالبی بیان کرده که قابل باور نیست؛ مثلاً در مورد بای بسم الله با استناد به برخی روایات ضعیف گفته این نقطه اولین مرکب قلم الهی است. این برداشت خیلی ذوقی است و خواننده غربی فهم درستی از آن ندارد.
برداشت‌های ذوقی فراوان
استاد دانشگاه تصریح کرد: وی در بیان وجه تسمیه مجلس ترحیم به مجلس فاتحه، نوشته آن مراسم سرآغاز پاگذاشتن از یک زندگی به زندگی دیگر برای متوفاست یا در بحث متشابهات آورده که همه آیات دارای معانی رمزی و سرّی هستند که درست نیست و این رویکرد خیلی ذوقی است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: برخی از ابهامات هم در این اثر وجود دارد؛ مثلاً حروف مقطعه را دال بر قسم دانسته است که این نیز برداشت ذوقی است؛ در صفحه ۴۸۳ در بحث اتهام زنا و آوردن شاهد، آن را معطوف به زن و مرد دانسته، ولی آیه درصدد بیان اتهام به زن است و نه مرد. اشکال تجویدی هم در اثر وجود دارد؛ مثلاً در آیه اول بقره، «ذلک الکتاب لا ریب فیه» که وقف معانقه دارد، وی وقف بر الکتاب را هم جایز دانسته است و از معانقه معروف عبور کرده است.
حجت‌الاسلام زمانی:
تفسیر معاصرانه باعث سوءتفاهم نسبت به قرآن در غرب می‌شود / کوتاهی در تفسیر قرآن به زبان‌های دیگر
استاد جامعةالمصطفی العالمیه گفت: این تفسیر هیچ پاسخگویی از قرآن برای جامعه امروز معاصر بشر غربی و غیرغربی ندارد و خطاست که این تفسیر در دانشگاه‌ها تدریس شود، زیرا قرآن را کتابی کاملاً سنتی و بدون فایده برای نیازهای مردم تصویر می‌کند.
حجت‌الاسلام زمانی در این نشست، گفت: اولین نقطه قوت این تفسیر، تألیف تفسیر به زبان انگلیسی در آمریکاست؛ چیزی که امت اسلامی در این عرصه کوتاهی کرده است؛ بنابراین چنین گامی از سوی مفسر مسلمان و شیعه مانند آقای نصر بسیار گرانقدر است. بنده حدود ده سال قبل در مکه دیداری با ایشان داشتم و معتقدم از ویژگی‌های او این است که شیعه است.
وی با بیان اینکه انگیزه دکتر نصر، مقدس و الهی بوده است، افزود: این انگیزه برخلاف مستشرقانی است که عمدتاً در غرب به دنبال انگیزه‌های غیرالهی و نقد برون‌دینی و زیر سؤال بردن قرآن بوده و هستند. نقطه قوت دیگر، تواضع ایشان است، زیرا گفته بنده نقص و انتقادات وارد بر این اثر را می‌پذیرم و این تواضع خیلی خوب است.
زمانی بیان کرد: ایشان از ۴۰ تفسیر استفاده کرده. همچنین مقدمه خوبی بر این اثر نوشته شده است که جزء نقاط قوت است؛ همچنین پرهیز از غرب‌زدگی از نقاط قوت این اثر است، آن هم از سوی کسی که ۴۰ سال در غرب زندگی کرده است، ولی متأثر از آن فضا نیست، بنابراین باید از نصر تقدیر شود.
استاد جامعةالمصطفی با بیان اینکه نقد این اثر به معنای مچ‌گیری و تنقیض نیست، افزود: امام صادق(ع) فرمودند بهترین دوستان من کسانی هستند که عیب‌های مرا به من بگویند و نقد ما هم با این نگاه است.
وی افزود: آیت‌الله مکارم می‌فرمود که یک شخصیت سنی ۵۰۰ جلد تفسیر نمونه را از ما خریدند و وقتی پرسیدم برای چه می‌خرد، گفت که چون علیه اهل تسنن مطالبی نگفته است؛ بنابراین می‌توان این طور تفسیر نوشت که اهل تسنن هم استفاده کنند؛ بنابراین از نصر که در محضر علامه طباطبایی بوده، انتظار می‌رفت تا در کنار تفاسیر اهل تسنن، از تفاسیر شیعه هم بیشتر استفاده می‌کرد تا بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
وی به برخی نقاط ضعف اشاره و اضافه کرد: او در نوشتن نام ائمه(ع) کوتاهی کرده است؛ مثلا گفته جعفر صادق و هیچ لقبی نیاورده، در حالی که باید آداب آن رعایت شود؛ حتی اهل تسنن هم برای ائمه(ع) ارزش قائل هستند.
زمانی بیان کرد: نکته دیگر اینکه ایشان تخصص تفسیری ندارد و شاگردانش هم همینطور، لذا باید از متخصصان تفسیر بهره می‌بردند. نقد دیگری هم که دارم، این است که دو مبنا برای تفسیر مطرح شده است؛ یکی تفسیر سنتی و دیگری معاصر؛ سنت‌گرایی شش معنا دارد و وی مشخص نکرده کدام معنا را مدنظر دارد.
وجود گرایشات اخباریگری در تفسیر معاصرانه
استاد حوزه علمیه گفت: یک معنای سنت، حدیث است؛ یعنی آیا ایشان حدیث‌گرا و اخباری است؟ مقصود وی حدیث‌گرایی نیست، ولی عملاً در این تفسیر، این روش را اعمال کرده و آن هم نقل حدیث بدون اجتهاد و این کار در حقیقت همان اخباریگری است.
زمانی بیان کرد: یک مفهوم دیگر سنت‌گرایی یعنی درآمدن به مسلک اهل تسنن است که باز مراد وی این نیست؛ ایشان این معنا را مراد نکرده، ولی در عمل سنی‌زده است؛ لذا محتمل است که شاگردان وی اهل تسنن بوده و عملاً تفسیر را به سمت سنی‌زدگی پیش برده‌اند. همچنین مفهوم دیگر سنت‌گرایی یعنی تمرکز بر اقوال تفسیری مفسران صدر اسلام تا تابعین؛ وی مقداری به این سمت آمده، ولی پررنگ نیست. برداشت دیگر از سنت‌گرایی هم تابع قشر متحجر صدر اسلام بودن است.
حذف اقوال تفاسیر ۳۰۰ سال اخیر مزیت نیست
استاد المصطفی اضافه کرد: معنای دیگر برای سنت‌گرایی که مراد ایشان بوده، توجه بر فهم و اقوال مفسران غیرمعاصر است؛ ولی این مایه افتخار نیست که کسی دیدگاه مفسران دو سه قرن اخیر را حذف کند، زیرا چه مزیتی مفسران قدیم بر جدید دارند. بنده معتقدم بشر هر قدر جلو می‌رود، علم بیشتری کسب می‌کند.
وی افزود: معنای ششم از سنت‌گرایی یعنی من اصول‌گرا و ملتزم به نقد آراء مفسران بزرگی هستم که گرفتار شذوذات نباشند. وی در عمل ملتزم به این مسئله نیست؛ در یک صفحه چهار بار از ابن عجیبه نقل قول کرده که به نظر می‌آید شاگردان وی این کار را کرده‌اند، ولی به هر حال بازتاب آن به خود نصر می‌رسد، زیرا ابن عجیبه با ذکر ذوقیات، گرفتار شذوذات است.
زمانی با بیان اینکه وی باید موضع خود را در تفسیر سنت‌گرایانه روشن کند، تصریح کرد: مسئله دیگر واژه تفسیر معاصرانه است که یعنی چه؟ آیا تمرکز بر آراء تفسیری مفسران معاصر است؟ یا تمرکز بر ارائه دانش تفسیری جدید بر مبنای علوم انسانی و علوم جدید که باز وی اصلاً سراغ فهم جدید از آیات نرفته است.
تفسیر کم‌فایده برای غرب
زمانی تأکید کرد: استخراج آموزه‌های قرآن برای پاسخگویی به پرسش‌های جدید جامعه، مفهوم دیگر تفسیر معاصرانه است؛ اینکه آیا نظام تربیتی و مدیریتی و فلسفی و عرفان قرآنی و اقتصاد قرآنی و ... داریم؟ نظر قرآن در مورد روابط بین‌الملل چیست و اینکه آیا لیبرالیسم را قبول دارد؟ ولی نصر قدمی در این تفسیر بر نداشته است و اقوالی که آورده، چه فایده‌ای برای جامعه معاصر آمریکا و غرب دارد؟
زمانی اظهار کرد: این تفسیری که هیچ پاسخگویی از قرآن برای جامعه امروز معاصر بشر غربی و غیرغربی ندارد، پس‌زدن و خیانت به قرآن است؛ خطاست که این تفسیر در دانشگاه‌ها تدریس شود، زیرا قرآن کاملاً کتابی سنتی و بدون فایده برای نیازهای مردم تصویر می‌شود. این تفسیرصرفاً به اقوال تاریخی تفسیری تا سه قرن قبل توجه دارد که عملاً برای محیط‌های علمی امروز مناسب نیست و سوءتفاهمات را نسبت به قرآن در غرب بیشتر می‌کند.
استاد المصطفی:
تفسیر معاصرانه در معرفت‌شناسی و روش‌شناسی دچار ایراد اساسی است
استاد جامعةالمصطفی، تأکید کرد: سؤالاتی که بنده از ایشان داریم در سه حیطه بحث معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و منطق فهم قرآن است، زیرا در این سه حیطه دچار اشکال جدی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین براتی یزدی در این نشست گفت: قرآن در طول تاریخ در غرب مطرح بوده و مستشرقان به آن همت داشته‌اند؛ ما ضمن تقدیر از نقاط مثبت این اثر تلاش می‌کنیم ایرادات و مشکلات آن را بیان کنیم.
براتی بیان کرد: اینکه مؤلف یعنی آقای نصر ، قصد الهی داشته‌اند یا ابزاری در دست دیگران بوده‌اند، باید با دقت بررسی شود؛ ان‌شاءالله حسن نیت و خیرخواهی دارند.
براتی افزود: سؤالاتی که بنده از ایشان دارم در سه حیطه بحث معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و منطق فهم قرآن است؛ اینکه مخاطب تفسیر کیست،یکی از سؤالات ما از ایشان است؛ یکجا گفته مخاطب من دانشجویان دانشگاهی در آمریکاست؛ در جای دیگر گفته من سنتی هستم و این اثر را برایمخاطبان سنتی مسلمان می‌نویسم.
استاد المصطفی اظهار کرد: اگر قرار است قرآن به عقول غربی‌ها و معرفت‌شناسی و پارادایم فکری آنها نزدیک شود، روش خاصی می‌طلبد؛ اینکه اقوال مفسران قرون وسطای اسلامی را بیاوریم، آیا قرآن به عقول دانشجویان انگلیسی و آمریکایی نزدیک می‌شود؟ اگر برای مسلمین سنتی نوشته شده، چرا گفته شده تفسیر المیزان به درد غرب نمی‌خورد، ولی در عین حال از تفسیر صدها سال قبل اهل تسنن استفاده کرده است.
براتی افزود: وی می‌گوید من هم شاگرد فلسفه غرب و هم شرق بوده‌ام و با این دیدگاه می‌نویسم، اما به این مسائل توجه ندارد، ضمن اینکه وی پژوهشگر مطالعات اسلامی در غرب بوده که مراد از آن نگاه برون‌دینی به متون دینی است، اما تفسیر معاصرانه نگاه درون دینی از سوی کسی است که متخصص در این امر نیست.
استاد المصطفی اضافه کرد: وی گفته است من شاگرد علامه طباطبایی بوده‌ام، در حالی که وی فقط در چند جلسه با هانری کربن و علامه نشست و برخاست داشته، نه اینکه شاگرد او باشد؛ لذا ایشان باید صداقت و صراحت لازم را داشته باشد. حتی مترجم هم طوری صحبت کرده است که گوییشاگرد علامه بوده، در حالی که آن وقت به دنیا نیامده بود.
براتی بیان کرد: اینکه گفته شود قرآن قدسی است، معنای درستی در غرب ندارد؛ مانند واژه بنیادگرایی؛ تخصص ایشان در فلسفه علم و تاریخ علم است و ای کاش همین نگاه را در تفسیر پیاده می‌کرد؛یعنی تاریخ و فلسفه تفسیر را بیان می‌کردند. ما خواهش داریم کم‌لطفی نکنید و در چاپ‌های بعدی، این متن را به روش‌ها و عقول مخاطبان غرب نزدیک کنید.
وی افزود: ایشان اصرار داشتند که از تفاسیر ۳۰۰ سال قبل تاکنون استفاده نکند، ولی از ابن عجیبه آورده است؛ ابن عجیبه از مفسران ۲۰۰ سال قبل است، ولی با اینکه گفته من المیزان را نمایندگی می‌کنم، این کار را نکرده است.
براتی بیان کرد: وی گفته از سبک سنت‌گرایانه استفاده می‌کنم، ولی عمل نکرده است؛ گفته از سبک خاورشناسان پیروی نمی‌کنم، ولی در عمل و در خروجی کار شاهد این موضوع هستیم؛ همچنین گفته از مفسران معاصر قم استفاده می‌کنم، ولی کجا استفاده شده است؟
براتی با بیان اینکه سنت‌گرایی معانی متعددی دارد و نصر هیچکدام را قصد نکرده است، تصریح کرد: او از برخی غربی‌های سنت‌گرا مانند رنه گنون نعل به نعل استفاده کرده است؛ این مکاتب سنت‌گرایی تافته جدابافته در غرب هستند و وی بر این اساس چنین تفسیری نوشته است. لذا او اگر می‌خواهد به تفسیر سنت‌گرایی مراجعه کند، واقعاً باید به سنت اهل بیت رجوع کند.
