معاد : یوم الیم

يَوْمٍ أَليمٍ :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت، عبارت«يَوْمٍ أَليم» است. این نام در قرآن دو بار به کار رفته است.

نخست در سوره هود که از زبان حضرت نوح نقل می کند که خطاب به قوم بت پرست خود می گوید: «أَنْ لا تَعْبُدُوا إِلاَّ اللَّهَ إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ أَليمٍ»؛ جز خدا را نپرستید، «إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ»؛ زیرا من بر شما از عذاب آن روز دردناک هراسان و بیمناکم .

الیم از الم به معنای درد است و الیم یعنی دردناک و مقصود عذاب روز قیامت است؛ گرچه برخی معتقدند ظاهرا منظور از عذاب يوم عظيم عذاب انقراض باشد، نه خصوص عذاب آخرت ‏.

در آیه دیگری نیز در سوره زخرف به این موضوع اشاره می کند که مربوط به قوم حضرت عیسی و بعد از اوست،

آیه اینچنین است: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذينَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ يَوْمٍ أَليم»؛‏ وای بر آنها که ستم کردند از عذاب روزی دردناک .

آیه نشان می دهد که مردم بعد از حضرت عیسی دچار اختلاف شدند؛ اختلاف در مورد اینکه برخی او را خدا دانستند، برخی او را پسر خدا دانستند و عده ای عقاید دیگری پیدا کردند.

خداوند اینجا هشدار می دهد که این اختلاف سبب دوری از صراط مستقیم می شود و آنها باید از عذاب روز دردناک بترسند. شاید توصیف به دردناک بودن آن روز به خاطر ندامت ها و پشیمانی هایی است که در آن روز برای فرد حاصل می شود؛

چرا که هر انسانی وقتی بر گذشته مرور می کند و می بیند که چه فرصت هایی از دست او خارج شده احساس پشیمانی می کند.

جهت دیگری نیز ممکن است سبب دردناکی آن روز باشد از آن جهت است که کسانی متوجه می شوند و می بینند که دیگران به وسیله آن ها به راه راست هدایت شده اند و به بهشت رفته اند، اما خودشان دوزخی شده اند؛ مثلا دیگران از قرائت قرآن آنها بهره گرفته اند، اما آنها ممکن است فقط قاری بوده اند که هیچ گاه به قرآن عمل نکرده اند.

دیگران به واسطه پندهای آنان راه درست را رفته اند، اما آن پندها برای پند دهنده حاصلی نداشته است.

بنابراین اینکه انسان ببیند می توانسته آنچنان که دیگران را هدایت کرده است خود نیز هدایت شود و نشده، این سبب غصه او می شود و واقعا عذاب و رنجش فراوانی برایش پدید می آید که البته مشخص است که این عذاب مربوط به روح و جان اوست؛

گرچه ممکن است جسم او نیز درد داشته باشد. خطاب آیات متوجه ظالمان و مشرکان است که چنین شرایط سختی را در پیش رو دارند.

تعبیر الیم نه به ضمیمه یوم، در قرآن فراوان به کار رفته است و با عبارت عذاب الیم یعنی به صورتی که الیم صفت عذاب آن روز باشد، بسیار یاد شده است.

در سوره بقره می فرماید: «في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ بِما كانُوا يَكْذِبُون»؛‏ در دل آنها بیماری است و خداوند بیماری آنها را افزایش می دهد؛ چرا که در مسیر گمراهی هستند و گمراهی، گمراهی می آورد و سپس می فرماید:

«وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ»؛ برای آنها عذاب سخت و دردناکی است که برایشان پیش بینی شده است

. همینطور در سوره بقره می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرّ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَليم» ؛ این آیه‏ ‏احکام فقهی را در مورد حر و قصاص می گوید و بعد می فرماید ‏هر کسی که از احکام الهی تجاوز کند و حکم خدا را اجرا نکند، برای او عذاب دردناک و سختی است.

همچنین خداوند در سوره آل عمران می فرماید: «إِنَّ الَّذينَ يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَليم»؛کسانی که کفر می ورزند به آیات الهی و پیامبران را به ناحق و از روی ظلمی که می کنند، می کشند و حتی بقیه مردمی که اهل قسط هستند و مردم را نیز دعوت به قسط می کنند می کشند.
قرآن می گوید:

«فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَليم»؛ ‏اینها را به عذاب الیم بشارت بده .

برخی درباره تعبیر «بَشِّرْهُمْ» می گویند: این یک کنایه و تعریض است، یعنی آنها منتظر هستند که کارهایی انجام دادند، به نتایجش برسند؛ اما نمی دانند نتایج تلخی در پیش آنهاست و آنها در واقع دچار سختی ها می شوند.

همینطور در آیات دیگری نیز این موضوع یاد شده است، مثلا در سوره مائده خداوند می فرماید: «إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذابِ يَوْمِ الْقِيامَةِ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليم»؛ در حقيقت كسانى كه كفر ورزيدند اگر تمام آنچه در زمين است براى آنان باشد و مثل آن را [نيز] با آن [داشته باشند] تا به وسيله آن خود را از عذاب روز قيامت بازخرند از ايشان پذيرفته نمى ‏شود و عذابى پر درد خواهند داشت .

در حدود بیش از 50 مورد تعبیر عذاب الیم یاد شده است که همه آنها از شدت و دشواری روز قیامت یاد می کنند و الیم بودن را برای همه مخاطبین به آیات قرآن بیان می دارد.

بنابراین تعبیر «لَهُمْ عَذابٌ أَليم» به جهت تکرار فراوان در آیات قرآن، نشان از این دارد که گرچه الیم گاهی با یوم آمده است اما در موارد فراوان با عبارت عذاب آمده است که نشان از تامل در انتخاب کلمات در آیات قرآنی است.