معاد : یوم عظیم

یوم عظیم :

از دیگر توصیف های خاص در خصوص قیامت، عبارت «يَوْمٍ عَظيم» به معنای روز بزرگ است. در تعدادی از آیات قرآن بدان اشاره شده است که در بعضی از موارد مخصوص قیامت است و خداوند می فرماید: «قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظيم»؛‏ بگو من (نيز) اگر نافرمانى پروردگارم كنم، از عذاب روزى بزرگ [روز رستاخيز] مى‏ترسم .(1)

خداوند به پیامبر می گوید که بگو من نیز اگر نافرمانی پروردگار کنم، از عذاب روز بزرگ که روز رستاخیز است هراسانم.

برخی از مفسران (2) برای آیه یاد شده چنین شان نزولی ذکر کرده اند که جمعی از اهل مکه
-----------------------------------------------------------

1- انعام . 15 .
2- مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏4، ص: 433

-----------------------------------------------------------------
خدمت پیامبر گرامی رسیدند و گفتند: ای محمد تو آیین قوم خود را ترک کردی و می دانی که این کار عاملی جز فقر ندارد. ما حاضریم اموال خود را با تو تقسیم کنیم و تو را ثروتمند نماییم تا دست از خدایت برداری و به آیین اصلی ما بازگردی، سپس آیه نازل شد و پاسخ داد که بگو آیا غیر خدا را ولی خود انتخاب کنم در حالی که او آفریننده است.

در ادامه نیز پیامبر می فرماید من نیز اگر نافرمانی کنم از عذاب آن روز سخت می ترسم. بدین جهت پیامبر تاکید می کند که عذاب آن روز، عذاب بسیار سختی است و من نیز به نوبه خود احساس مسئولیت می کنم و از قوانین الهی مستثنی نیستم.

سخنان پیامبر بیانگر اهمیت آن روز است و این که پیامبر نیز با این که جایگاهی رفیعی دارد می گوید من نیز اگر نافرمانی کنم، عذاب الهی استثنا ندارد و برای همه هست. از این آیه به خوبی استفاده می شود که احساس مسئولیت پیامبران بیش از دیگران است.

در آیه دیگری که تعبیر یوم عظیم در آن آمده، خداوند می فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‏ قَوْمِه فَقالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّه‏ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُه‏‏ إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ عَظيم»؛ (1)ما نوح را به سوى قومش فرستاديم؛ او به آنان گفت: «اى قوم من! (تنها) خداوند يگانه را پرستش كنيد، كه معبودى جز او براى شما نيست! (و اگر غير او را عبادت كنيد،) من بر شما از عذاب روز بزرگى مى‏ترسم .

در آیات یاد شده از کوشش های نوح یاد شده و چگونگی ساختن کشتی و طوفان وحشتناک و غرق شدن و مردم خودخواه و فاسد آن زمان را یادآوری نموده و بعد هم از عذاب روز بزرگ، به قوم او اخطار شده که باید متوجه سختی و دشواری آن روز بزرگ باشند.

در آیات دیگری، در آغاز، دعوت بسیاری از پیامبران با شعار «يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّه»،‏ که اهمیت رسالت آنهاست بیان شده و در ادامه پس از بحث عبادت خدا از سرانجام بت پرستی که عذاب روز بزرگ را به همراه دارد بر حذر داشته شده و دیگران را بیدار نموده که به فطرت های خودشان متوجه بشوند و از غفلتی که نسبت به آن روز بزرگ دارند بپرهیزند، بنابراین از زمان پیامبران کهن، انذاز از عذاب یوم عظیم وجود داشته است.

آیه دیگری که در موضوع یوم عظیم می توان از آن یاد کرد، در سوره یونس هست که خداوند متعال می فرماید: «وَ إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لي‏ أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسي‏ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى‏‏ إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظيم»؛ و هنگامى كه آيات روشن ما بر آنها خوانده مى‏شود، كسانى كه ايمان به لقاى ما (و روز رستاخيز) ندارند مى‏گويند قرآنى غير از اين بياور، يا آن را تبديل كن! (2)(و آيات نكوهش بتها را بردار)» بگو: «من حق ندارم كه از پيش خود آن را تغيير دهم؛ فقط از چيزى كه بر من وحى مى‏شود، پيروى مى‏كنم! من اگر پروردگارم را نافرمانى كنم، از مجازات روز بزرگ (قيامت) مى‏ترسم ‏.

شاهد مثال در پایان آیه هست که می فرماید: «إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظيم‏»
این آیات نشان می دهد که پیامبر چقدر در دریافت و ابلاغ وحی دقیق بوده اند که ذره ای بر آن نیفزاید و از آن چیزی کم نکند؛ در پایان پیامبر می فرماید نه تنها نمی توانم تغییر و تبدیل و جای گذاری در این وحی آسمانی کنم، بلکه حتی اگر کمترین تخلفی از فرمان پروردگارم بکنم، از مجازات آن روز بزرگ که همان روز رستاخیز است می ترسم.

البته روشن است که زمانی که پیامبر با همه جلالت و پاکی شان انسان را از آن روز بزرگ بر حذر می دارد، انسان باید نسبت به آن روز توجه بیشتری داشته باشد.

در آیه شریفه دیگری نیز این موضوع یوم عظیم بیان شده و خداوند در مورد حضرت عیسی می فرماید: «ذلِكَ عيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذي فيهِ يَمْتَرُونَ»؛ (3)عیسی همان سخن حق است که در او تردید دارند
------------------------------------------------------------------------------------

1- اعراف، 59
2- یونس، 15
3- مریم، 34
---------------------------------------------------------------------------------------

و بعد در ادامه می فرماید: «وَ إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوه هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ»؛ خدای واقعی پروردگار من و شماست، او را عبادت کنید‏ که این مسیر درست است .(1) سپس می فرماید: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِم فَوَيْلٌ لِلَّذينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظيمٍ»؛ (2)ولى (بعد از او) گروه‏هايى از ميان پيروانش اختلاف كردند؛ واى به حال كافران از مشاهده روز بزرگ (رستاخيز) . وای بر آن انسانهای کافر از مشاهده عذاب آن روز بزرگ که روز بسیار مهمی است که راه های چندگانه و عقاید گوناگونی را پیش گرفتند.

در تفسیر آیه شریفه آمده است (3) که بعد از حضرت مسیح درباره او و مسئله توحید اختلاف کردند و این اختلافات آن قدر بالا گرفته که قسطنطین امپراطور روم و جمعی از اسقف ها مجمعی تشکیل دادند که یکی از سه مجمع معروف تاریخی شد و اعضای هر کدام دیدگاه هایی داشتند. برخی معتقد شدند که عیسی خداست که به زمین نازل شده است. عده ای او را در واقع به عنوان فرزند خدا دانسته اند. گروه دیگری ظاهرا او را یکی از اقانیم ثلاثه، یعنی از سه ذات مقدس دانسته اند یعنی اب، ابن و روح القدس.

برخی هم گفته اند او سومین آنهاست و در واقع خداوند معبود هست او هم معبود است و مادرش هم معبود است. برخی معتقد شدند او بنده خداست یا فرستاده خدا یا دیدگاه های متفاوتی که قرآن به نوعی به کلیت آن اشاره می کند: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ»؛ آیه نشان می دهد که هر یک از اینها دیدگاه های خاصی داشته اند ولی در هر حال با همه تفاوتهایی که داشته اند، همه در مسیر انحراف بوده اند و قرآن می فرماید: «فَوَيْلٌ لِلَّذينَ كَفَرُوا»؛ وای بر همه اینها که راه های انحرافی رفته اند، «مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظيمٍ»؛ از مشاهده روز بسیار بزرگ.

آیه دیگری که خداوند متعال از عذاب یوم عظیم یاد می کند در خصوص قوم هود است که میفرماید: «كَذَّبَتْ عادٌ الْمُرْسَلين»؛(4)‏ قوم عاد رسولان خدا را تکذیب کردند ، «إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَ لا تَتَّقُون»؛‏ هنگامی که برادرشان هود گفت آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ در ادامه آمده است: «إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمينٌ»؛ من برای شما فرستاده امینی هستم، «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطيعُون»؛‏ تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید، «وَ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلى‏ رَبِّ الْعالَمين»؛‏ من هیج اجر و پاداشی در برابر این دعوت از شما نمی طلبم، اجر و پاداش من تنها بر پروردگار عالمیان است.

«أَ تَبْنُونَ بِكُلِّ ريعٍ آيَةً تَعْبَثُون»؛‏ آیا شما بر هر مکان مرتفعی نشانه ای از روی هوا و هوس می سازید؟ «وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُون»؛‏ و قصرها و قلعه های محکم بنا می کنید آنچنان که گویی در دنیا جاودانه خواهید بود؟ «وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارين»؛ ‏هنگامی که کسی را مجازات می کنید همچون جباران کیفر می دهید؟ «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطيعُونِ»؛ تقوا پیشه کنید و مرا اطاعت کنید، «وَ اتَّقُوا الَّذي أَمَدَّكُمْ بِما تَعْلَمُون»؛‏ از خدایی بترسید که شما را از نعمت هایی که می دانید امداد کرده، «أَمَدَّكُمْ بِأَنْعامٍ وَ بَنين»؛‏

شما را به چهارپایان و پسرانی لایق و برومند امداد فرموده، «وَ جَنَّاتٍ وَ عُيُون»؛‏ شما را به چشمه ها و باغ ها یاری و امداد کرده است و در ادامه می فرماید: «إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ عَظيم»؛‏ اگر کفران این همه نعمت بکنید من شما را بر عذاب آن روز بزرگ می ترسانم.

در آیه یاد شده از روز عظیم که همان روز بزرگ قیامت است، توصیف شده و در آیه دیگری از قرآن به روزهای سخت و وحشتناکی که بر امت ها گذشته، اطلاق شده که مربوط به دنیاست.

آنچنانکه در داستان شعیب آمده که پس از سرسختی و لجاجت در مقابل حق، خداوند آنها را با مجازات دردناکی، یعنی آن صاعقه ای که از قطعه ابری فرود آمد، کیفر می دهد و سپس از این روز با عنوان روز عظیم یاد می کند و خداوند می فرماید: «فَأَخَذَهُمْ عَذابُ يَوْمِ الظُّلَّةِ إِنَّهُ كانَ عَذابَ يَوْمٍ عَظيم»‏ ؛ (5)در هر حال تعبیر عظیم که در این گروه آیات آمده نشان بزرگی دادگاه و حساب و کیفر و پاداش است.
------------------------------------------
1- همان، 35 و 36
2- همان، 37
3- مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏6، ص: 795.

4- شعراء . 123 – 135 .
5- شعرا، 189