اعجاز قرآن از نظر علماى شيعه‏ : ( قطب الدين راوندى )

«قطب الدين راوندى»

سعيد بن عبد اللّه بن هبة اللّه، مشهور به قطب الدين راوندى (ت 573 ه ق)، فقيه، محدث، مفسر و متكلّم بزرگ عالم تشيع، صاحب كتاب ارزشمند «الخرائج و الجرائح «4»» كه در موضوع معجزات پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم و ائمه اطهار عليهم السّلام است. كتاب او ثروت پربهائى است از ايشان براى شيعيان كه در اين موضوع فراهم شده است.
ايشان در باب هيجدهم كتابش، تحت عنوان، «كتاب أمّ المعجزات» به مباحث اعجاز قرآن پرداخته است.
__________________________________________________
(1)- مجمع البيان 5/ 250 ذيل آيه 13 هود.
(2)- آيا آنها مى‏گويند: او قرآن را بدروغ به خدا نسبت داده است؟ بگو اگر راست مى‏گوييد، يك سوره همانند آن بياوريد و غير از خدا هركس را مى‏توانيد (به يارى) طلبيد. يونس آيه 38
(3)- مجمع البيان 5/ 188 ذيل آيه شريفه 38 يونس.
(4)- كتاب مذكور اخيرا توسط مؤسسه امام مهدى (عج) به همراه تحقيق آن در سه جلد در تاريخ 1409 ه ق.
منتشر شده است و داراى 20 باب مى‏باشد كه شامل 13 باب در معجزات پيامبر اسلام و 12 امام و هفت باب ديگر در موضوع اعلام نبى و ائمه، دلائل امامت حضرت على عليه السّلام، نوادر معجزات ائمه، موازات معجزات پيامبر ما و ائمه با معجزات انبياء قبلى، اعجاز قرآن، فرق بين حيل و معجزات و علامات و مراتب خارق العاده مى‏باشد.

علماء بزرگ شيعه مانند، أربلى در كشف الغمّه و شيخ حر عاملى در وسائل شيعه و مرحوم مجلسى در بحار الانوار و علّامه بحرانى در تفسير برهان و ... از كتاب راوندى بهره برده و به آن استناد نموده‏اند. ايشان در ابتداى باب، يادآور مى‏شود كه قرآن تنها معجزه پيامبر اسلام صلى اللّه عليه و اله و سلم نيست، بلكه خود داراى معجزات بى‏شمارى است «1».
ايشان مى‏فرمايد: راه شناخت پيامبر يا از طريق اعجاز او است يا خبر پيامبر قبلى، و اگر مدعى پيامبرى مى‏خواهد معجزه نمايد مى‏بايد، شروط ذيل را دارا باشد:
1- ديگران از انجام آن ناتوان باشند.
2- اعجاز، فعل خدا باشد يا به امر و يا به نصرت الهى محقق شود.
3- معجزه مى‏بايد نقض عادت كند و اگر پيامبرى امر عادى را اعجاز خود بداند، مثل طلوع خورشيد از مشرق، معجزه او محسوب نمى‏شود.
4- پس از اعجاز خود، بر ادعاى نبوت خود پايبند باشد و براى آن تبليغ نمايد و معجزه خود را شاهد و گواهى بر پيامبرى خود بداند.
5- معجزه امرى باشد كه محقق شود و قابل دريافت و درك باشد و نه مانند علامات قيامت كه براى انسان موجود در دنيا، نمى‏تواند معجزه به حساب آيد «2».
ايشان در ادامه مى‏فرمايد:
قرآن معجزه است زيرا پيامبر صلى اللّه عليه و اله و سلم مردم عرب را به آوردن به مانند آن دعوت نمود، درحالى‏كه آنها در اوج بلاغت كلام بودند و انگيزه‏هاى آنان برآوردن به مانند قرآن زياد بود و مانع و صارفى هم وجود نداشت و لكن نتوانستند به مانند قرآن را بياورند و لذا بديهى است كه آنها از آوردن به مانند قرآن عاجز بودند «3».
__________________________________________________
(1)- الخرائج و الجرائح، ج 3، ص 971، قطب الدين راوندى، مى‏گويد: ليست جملة الكتاب معجزه واحدة، بل هو معجزات لا تحصى.
(2)- همان، ج 3/ 975.
(3)- و القرآن معجز لانه تحدى العرب بمثله و هم النهايه فى البلاغه و قويت دواعيهم الى الإتيان بما تحدّاهم به و لم‏ يكن لهم صارف عنه و لا مانع منه و لم يأتوا به فعلمنا انهم عجز و أعن الايتان بمثله. ر. ك به همان ص 976.

از عبارات مذكور روشن مى‏شود كه ايشان معتقد است، قرآن، خود معجزه است و مهمترين وجه اعجازش، هم در بلاغت قرآن است و ظاهرا ايشان اعتقادى به قول «صرفه» ندارد، زيرا در عبارت ايشان آمده بود كه پس از دعوت به آوردن مثل قرآن، مانع و صارفى هم وجود نداشت، بلكه عربها از آوردن به مانند قرآن، گرچه كه خود در اوج فصاحت و بلاغت بودند، عاجز گرديدند.
مرحوم راوندى بيان مى‏دارد كه مسلمين، متفق هستند كه قرآن معجزه پيامبر صلى اللّه عليه و اله و سلم مى‏باشد، ولى متكلمين مسلمان، در بيان وجه اعجاز قرآن، با يكديگر هم‏رأى نيستند و لذا ايشان به آراء آنها پرداخته و هفت‏رأى را به شكل ذيل نقل مى‏نمايد:

1- قول به صرفه؛
2- قول به فصاحت خاص قرآن، زيرا مراتب فصاحت و بلاغت امرى محصور و محدود است و قرآن مربوط به فراتر از آن حد بوده است.
3- اعجاز مربوط به محتوى و معانى صحيح قرآن مى‏باشد كه مورد تأييد عقل نيز است.
4- دورى قرآن از تناقض و تزلزل؛
5- اخبار غيبى قرآن؛
6- نظم مخصوص قرآن؛
7- تأليف و نظم قرآن در كنار هم؛
ايشان در پايان ذكر وجوه اعجاز، بيان مى‏دارد كه هريك از وجوه مذكور مى‏تواند، ارزشمند و قابل قبول باشد «1».
او در پاسخ به اين سؤال كه اگر فردى بگويد، چگونه مهمترين وجه اعجاز

__________________________________________________
-
(1)- همان، ص 981- 982.

قرآن در فصاحت و بلاغت قرآن است، درحالى‏كه پيامبر تنها مبعوث براى عربها نبود، بلكه پيامبر همه مردم، اعم از عرب و عجم بود؟ بيان مى‏دارد كه فصاحت، اختصاص به لغت خاصى ندارد و عجمها هم مى‏توانستند، فصاحت و بلاغت قرآن را دريابند و لكن عربها به تفصيل درمى‏يافتند و عجمها، به صورت اجمال، چنين دريافتى را داشتند «1».
قطب الدين راوندى در تبيين نظم قرآن، بيان مى‏دارد كه مبانى كلام، اسباب فصاحت در الفاظ، كيفيت تركيب آنها، تفاوت بين آنها، مقدار نظم و وزن هريك، فواصل كلام، مقاطع و مبادى آن، كلام هريك مى‏بايد روشن گردد تا كلام فصيح از غير فصيح مشخص گردد. پس از بررسى هريك، مى‏توان بر آن شد كه قرآن از نظم شايسته‏اى برخوردار است. «2».
ايشان در بيان ويژگيهاى نظم قرآن، به ده ويژگى اشاره مى‏نمايد كه هريك از آنها از امتيازات قرآن شمرده شده كه به شرح ذيل است:
1- نظم جديدى كه در هيچ‏يك از اقسام نظمهاى قبلى موجود نبوده است كه اگر قرآن چنين نظمى را نياورده بود، هرگز به قلب هيچ فصيحى خطور نمى‏كرد «3».
2- اثرى كه در قلب شنوندگان ايجاد مى‏كند و كسى كه مؤمن است، مشتاق به شنيدن آن است «4».
3- تداوم شادابى نظم قرآن در همه ايام بدون كمترين ملال و رنجى «5».
4- قالب جملات كه گاهى خطاب به رسول و گاهى خطاب براى ديگران «6».
5- دارا بودن صفاتى مانند صفاتى كه به ظاهر متضادند مانند جزالت‏
__________________________________________________
(1)- همان، ص 998.
(2)- همان، ص 1003.
(3)- خروج نظمه عن صور جميع اسباب المنظومات و لو لا نزول القرآن لم يقع فى خلد فصيح سواه.
همان، ص 1004
(4)- و هى الروعة التى له فى قلوب السامعين فمن كان مؤمنا يجد هشاشة اليه. همان، ص 1005
(5)- انه لم يزل نظما طريّا لا يمل. همان‏
(6)- انه فى صورة كلام هو خطاب لرسوله تارة و لخلقه اخرى. همان‏

...............................................
6- به همراه آوردن اقسام و انواع سخن در كنار يكديگر «2».
7- دارا بودن تمام مزيت‏هاى لغت «3».
8- وجود برترى و تفاضل بين اجزاء قرآن «4».
9- دارا بودن تمام نيازمنديهاى انسان براى عمل به آنها از اصول و فروع ...، حتى اعراب و حقيقت و مجاز و طب و ... «5».
10- نظم استوار آن‏كه بدون تناقض در اجزاء كلام سامان يافته است «6».