تفاسیر لغوی :

9- تفسير غريب القرآن الكريم‏
تأليف فخر الدين طريحى (م 1087 ق) و به زبان عربى است. طريحى از عالمان شيعه در قرن يازدهم در تفسير و لغت بود. او به تبيين معانى لغات قرآن، به‏ويژه لغاتى كه فهم آن نيازمند دقت و بررسى بيشترى است، پرداخته است. طريحى آثار ديگرى، مانند مجمع البحرين و المشارق الطريحه داشته كه در آنها هم به مباحث لغوى پرداخته است. «3»
__________________________________________________
(1). همان، ص 726.
(2). همان، ص 692.
(3). همان، ص 728.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 230
10- تفسير شبّر
تأليف سيد عبد اللّه شبّر كاظمى نجفى (م 1242 ق) از مفسران بزرگ شيعه در قرن سيزدهم و به زبان عربى است. شبّر داراى سه تفسير است: صفوة التفاسير يا تفسير كبير، كه اكنون به صورت نسخه خطى موجود است؛ تفسير الجوهر الثمين يا تفسير وسيط، كه در بحث تفسيرهاى روايى آمده و تفسير صغير كه معروف به تفسير شبّر است. تفسير صغير كه برگزيده و موجز تفسير وسيط است، به شرح معانى لغوى به صورت ايجاز پرداخته است.
او در تفسير كوچك با سبكى روان پس از ذكر هرآيه، به بيان معانى لغات و كلمات مبهم، مشكل و غريب پرداخته است. معناى كلمات را به اختصار و به صورت گويا بيان كرده است كه براى هرخواننده، فهم معانى آيات، ميسّر مى‏شود. عبد اللّه شبّر، در مواردى، توضيحات تاريخى و روايى را به صورت موجز براى فهم آيات بيان داشته است. تفسير او كه برگزيده از تفسير الجوهر الثمين است، به نكات تفسيرى مهمى در سراسر آيات اشاره مى‏كند و براى همگان مفيد است. «1»
11- معدن الانوار و مشكاة الاسرار
تأليف شيخ محمد صالح برغانى حائرى (م 1271 ق) و به زبان عربى است. او از عالمان بزرگ شيعه در قرن سيزدهم است كه صاحب تفسير بحر العرفان و معدن الايمان و تفسير كنز العرفان فى تفسير القرآن نيز مى‏باشد. تفسير معدن الانوار و مشكاة الاسرار شامل بخشى از قرآن است كه در آن، با سبك بررسى مباحث لغوى به تفسير آيات پرداخته شده است.
__________________________________________________
(1). همان، ص 718.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 231
او كلمات، لغات مشكل، غريب و متشابه را در تفسير خود بررسى كرده است و به نكات نوين در تبيين آنها و ذكر روايات پرداخته و در تفسير آيات و لغات مشكل و غريب، به استشهاد از روايات اهل بيت عصمت عليهم السّلام عنايت داشته است. «1»
تفسيرهاى ديگرى نيز به تبيين لغات قرآن پرداخته‏اند، ولى گرايش و جهت‏گيرى غالب و اصلى آنها لغوى نبوده، بلكه داراى گرايش و جهت‏گيرى ديگرى بوده كه به تفصيل هريك در بخش خاص خود پرداخته مى‏شود. اكنون ضمن اشاره به نام آنها، جهت‏گيرى اصلى‏شان با پيكان مشخص شده، كه عبارتند از:
1- متشابه القرآن،/ عبد الجبّار (م 415 ق)/- كلامى.
2- التبيان فى تفسير القرآن،/ شيخ طوسى (م 460 ق)/- جامع.
3- الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل،/ زمخشرى (م 538 ق)/- بلاغى.
4- المحرر الوجيز،/ ابن عطيه (م 542 ق)/- مأثور روايى.
5- مجمع البيان،/ شيخ طبرسى (م 548 ق)/- جامع.
6- جوامع الجامع،/ شيخ طبرسى (م 548 ق)/- ادبى.
7- متشابه القرآن و مختلفه،/ ابن شهرآشوب (م 583 ق)/- كلامى.
8- التسهيل لعلوم التنزيل،/ ابن جزى (م 741 ق)/- مأثور روايى.
9- البحر المحيط،/ ابو حيان اندلسى (م 574 ق)/- ادبى.
10- بدائع التفسير،/ ابن قيّم (م 751 ق)/- اجتماعى.
11- ارشاد العقل السليم،/ ابو السعود عمادى (م 982 ق)/- بلاغى.
12- روح المعانى،/ آلوسى (م 1270 ق)/- جامع.
13- التحرير و التنوير،/ محمد طاهر عاشورا (م 1393 ق)/- اجتماعى.
14- الوجيز فى تفسير القرآن،/ على محمد على دخيل (معاصر)/- تربيتى.
__________________________________________________
(1). آقابزرگ طهرانى، الذريعه، ج 21، ص 220.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 232
15- تفسير القرآن و اعرابه،/ طه دره (معاصر)/- ادبى.
16- البصائر،/ رستگار جويبارى (معاصر)/- جامع.
17- صفوة التفاسير،/ محمد على صابونى (معاصر)/- جامع.
18- تقريب الاذهان،/ سيد محمد حسينى شيرازى (معاصر)/- تربيتى.