فصل در موازنه است
و از چيزهايى كه انسان را در اين سلوك معاونت مىكند و انسان بايد مواظب آن باشد «موازنه» است. و آن چنان است كه انسان عاقل منافع و مضارّ هر يك از اخلاق فاسده و ملكات رذيله را كه زاييده شده شهوت و غضب و واهمه است، كه سر خودند و در تحت تصرف شيطان، مقايسه كند با منافع و مضارّ هر يك از اخلاق حسنه و فضايل نفسانيه و ملكات فاضله كه زاييده شده اينهاست كه در تحت تصرف عقل و شرعاند.
و ملاحظه كند آيا كدام يك را خوب است اقدام كند. مثلا منافعى كه از براى نفسى كه داراى شهوت مطلق العنان است و آن در او رسوخ پيدا كرده و ملكه مستقره شده و از آن ملكات بسيارى پيدا شده و رذايل بيشمارى فراهم آمده اين است .
شرح چهل حديث (اربعين حديث)، ص: 19
كه به هر فجورى دسترسى پيدا كند مضايقه نكند، و هر مالى از هر راهى به دستش مىآيد از آن رو برگردان نباشد، و هر چه مطابق با ميل او است مرتكب شود، و اگر چه مستلزم هر امر فاسدى گردد.
و منافع غضب كه ملكه نفس شد و از آن ملكات و رذايل ديگر پيدا شد آن است كه به هر كس دستش رسيد با قهر و غلبه ظلم كند، و هر كس با او مختصر مقاومتى كند هر چه بتواند با او بكند، و با اندك ناملايمى جنگ و غوغا به پا كند، و به هر وسيله شده مضارّ ناملايمات خود را از خود دور كند و لو منجر به هر فسادى در عالم هم بشود.
و همين طور منافع نفس صاحب واهمه شيطانيه كه در آن اين ملكه رسوخ پيدا كرده اين است كه با هر شيطنت و خدعه شده كار غضب و شهوت را راه بيندازد، و با هر نقشه باطله شده بر بندگان خدا رياست كند، گرچه به بيچاره نمودن يك عائله باشد يا به بينوا نمودن يك شهر يا مملكت.
اينها منافعى است كه اين قوا دارند در صورتى كه در تحت تصرف شيطان باشند. در صورتى كه وقتى درست فكر كنيد و ملاحظه حال اين اشخاص را بنماييد، هر كس هر چه قوى هم باشد و هر قدر به آمال و آرزويش هم برسد، باز هزار يك آمالش را به دست نياورده،
بلكه در اين عالم ممكن نيست آمال انسان اداره شود و هر كس به آرزويش برسد، براى اينكه اين عالم دار مزاحمت است و موادّ اين عالم از اجراى اراده ما تعصى دارند، و ميل و آرزوى ما نيز محدود به حدّى نيست.
_39.jpg)
