سه روايت ديگر هم كه از نظر دلالت، مربوط به ساحت و حوزه ديگرى در مورد قرآن بودند، در صورت صحت سند، مربوط به متن و محتوا و بطن و تفسير قرآن مىباشند.
از متن هر سه روايت آشكار است كه آنها مربوط به متن و محتواى قرآن هستند؛ به ويژه روايتى كه تصريح دارد تفسير قرآن بر هفت حرف يا هفت وجه است. در روايت اول هم، بحث از فتواى امام بر اساس قرآن است كه در واقع برداشت از متن و تفسير قرآن مىباشد. و در روايت سوم به سبعة اقسام مىپردازد كه مصاديق آنها، همان اوامر و نواهى قرآن و ترغيب و جدل و قصص و ... است كه همه از مصاديق محتواى قرآن هستند، نه الفاظ آن.
لذا علماى شيعه بر اساس هيچ يك از سه روايت مذكور، معتقد به نزول الفاظ قرآن بر هفت حرف نشدهاند و چه بسا برخى از روايات اهل سنت هم در صورت صحت سند، مربوط به محتوا و تفسير قرآن است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: «قرآن داراى هفت بطن است.»
اگر دانشمندان اهل سنت، چنين مطلبى را بپذيرند يا پذيرفته باشند، ديگر بين علماى شيعه و اهل سنت، در مسأله نزول قرآن، اختلافى وجود ندارد و مسأله نزول قرآن بر سبعة احرف، اين مقدار، معركه آرا نخواهد شد و دانشمندان و مستشرقان غربى نيز بر قرآن، خرده نمىگرفتند.
مرحوم مجلسى در كتاب بحار الانوار نيز بابى را تحت عنوان: «إن للقرآن ظهرا و بطنا» گشوده است و روايت اول و دوم را به ضميمه رواياتى ديگر، در آن جا ذكر مىنمايد كه همه آنها دلالت بر آن دارد كه قرآن داراى ظهر و بطن است و بطن آن داراى بطون متعدد مىباشد. به تعدادى از آنها اشاره مىشود.
1.
فخرج الرجل فقال لي أبو جعفر عليه السّلام: هذا تفسيرها في ظهر القرآن، أفلا أخبرك بتفسيرها في بطن القرآن؟ قلت: و للقرآن بطن و ظهر؟ فقال عليه السّلام: نعم، إنّ لكتاب اللّه ظاهرا و باطنا؛
فردى از محضر حضرت باقر عليه السّلام خارج شد و گفت: امام باقر براى من (پس از تفسير آيه) فرمود، اين تفسير ظاهر قرآن است. آيا مىخواهى تو را به تفسير بطن آن نيز خبر دهم؟ گفتم: مگر براى قرآن ظهر و بطن است؟
امام عليه السّلام فرمود: آرى؛ كتاب خدا داراى ظاهر و باطن است. «1»
2.
عن جابر يزيد الجعفي قال: سألت أبا جعفر عليه السّلام عن شيء من التفسير
__________________________________________________
(1) بحار الانوار، ج 89، ص 90، ح 34.
---------------------------------------------------------------------------
فأجابني ثم سألته عنه ثانيا فأجابني بجواب آخر. فقلت: جعلت فداك كنت أجبتني في هذه المسألة بجواب غير هذا، قبل اليوم؟ فقال: يا جابر! إنّ للقرآن بطنا و للبطن بطن؛
جابر يزيد جعفى مىگويد: از امام باقر عليه السّلام در مورد تفسير قرآن سؤال كردم. حضرت به من پاسخ داد. سپس (در مرحله ديگر) از حضرت همان را سؤال نمودم. حضرت (راجع به همان مورد) پاسخ ديگرى را به من داد.
گفتم: فدايت شوم، روز قبل در همين مسأله جواب ديگرى فرموديد.
حضرت فرمود: اى جابر! قرآن داراى بطن است و براى هر بطنى از آن بطن ديگرى است. «1»
3.عن فضيل بن يسار، قال: سألت أبا جعفر عليه السّلام عن هذه الرواية: ما من القرآن آية إلّا و لها ظهر و بطن فقال: ظهره تنزيله و بطنه تأويله، منه ما قد مضى و منه ما لم يكن؛
فضيل بن يسار مىگويد: از امام باقر عليه السّلام در مورد اين روايت كه: هيچ آيه از قرآن نيست مگر آن كه داراى ظهر و بطن است، سؤال نمودم. حضرت فرمود: ظهر آن تنزيل آن است و بطن آن مربوط به تأويل آن است كه برخى از آن بيان شده و برخى هم بيان نشده است. «2»
------------------------------------------------------------------------------------------------
(1) همان، ص 91، ح 37.
(2) همان، ح 64.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 247
_13.jpg)
