تفاسیر اهل سنت ( کتاب روشهای تفسیر )

تفاسیر اهل سنت ( کتاب روشهای تفسیر )
12- تفسير القرآن العظيم‏
تأليف عماد الدين ابو الفداء اسماعيل بن كثير قرشى دمشقى (م 774 ق) و به زبان عربى است كه معروف به تفسير ابن كثير و از مشهورترين تفسيرهاى روايى اهل سنت است.
______________________________
(1). ايازى، همان، ص 247.
(2). ايازى، همان، ص 598؛ ذهبى، التفسير و المفسرون، ج 1، ص 310.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 208
او محدّث، فقيه، مفسر و داراى مذهب فقهى شافعى بوده و صاحب آثارى، مانند الباعث الحثيث الى معرفة علوم الحديث و فضائل القرآن و تاريخ جمعه و كتابته است. تفسير او در بين اهل سنت متداول و مورد توجه بوده است.
ابن كثير در تفسير آيات ابتدا از آيات ديگر و سپس از روايات، لغت و سبب نزول آيات، كمك گرفته است. سند روايات را تا حدّ امكان بيان داشته و به نقد و بررسى و ترجيح برخى بر ديگرى پرداخته است. از بررسى آيات فقهى هم غفلت نكرده و سعى داشته از اسرائيليات در تفسير پرهيز كند.
13- جواهر الحسان فى تفسير القرآن‏
تأليف ابو زيد عبد الرحمن بن محمد ثعالبى (م 875 ق) معروف به تفسير ثعالبى و به زبان عربى است. تفسير او روايى، موجز و دربردارنده تمامى آيات قرآن است كه در آن بر لغت و نحو و قرائات عنايت كرده است. تفسير او برگرفته از تفسير و روش عبد الحق ابن عطيه است. روايات را غالبا بدون سند آورده و از اسرائيليات نيز به‏دور نبوده است، ولى پس از ذكر آنها، به نوعى اشاره به نقد غير مستقيم آنها دارد. به گفتار صحابه و تابعين تا حدّ امكان نيز پرداخته است.
14- الدرّ المنثور فى التفسير بالمأثور
تأليف جلال الدين ابو الفضل عبد الرحمن بن ابى بكر سيوطى (م 911 ق) و به زبان عربى است. سيوطى، مفسر، محدّث، فقيه و از شخصيت‏هاى بزرگ اهل سنت و صاحب فضل و علم وافر بوده است. او داراى آثار فراوانى، مانند الاتقان فى علوم القرآن، لباب النقول فى اسباب النزول و معترك الاقران فى اعجاز القرآن است. او
______________________________
(1). ذهبى، همان، ص 244.
(2). همان، ص 248.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 209
قبل از تأليف تفسير، كتاب ترجمان القرآن را تدوين كرد كه دربردارنده بر تفسير پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و روايات زيادى با ذكر سند است، ولى سپس تصميم گرفت در آن تغييراتى ايجاد كند، درنتيجه، آن را به‏طور مختصر، با حذف سندها و به نام الدر المنثور منتشر كرد.
سيوطى روايات را بررسى سندى و دلالتى نكرده و تنها به ذكر روايات و گفتار صحابه و تابعين پرداخته است. اسرائيليات در تفسير او بدون نقد و بررسى ذكر شده، لذا تفسير او نيازمند بررسى روايات تفسيرى است. او داراى تفسير ديگرى نيز به نام مجمع البحرين و مطلع البدرين است كه كتاب اتقان نيز به عنوان مقدمه آن فراهم شده، ولى ناتمام ماند و ظاهرا مطالب آن مندرج در تفسير الدر المنثور است.
15- فتح البيان فى مقاصد القرآن‏
تأليف ابو الطيب سيد محمد بن حسن قنوجى (م 1307 ق) به زبان عربى و دربردارنده همه آيات قرآن است. او در تفسير خود، بين روايت و درايت، جمع و سازگارى كرده و به روايات و لغت و آيات الاحكام نيز پرداخته است. رواياتى كه به نظرش صحيح مى‏رسيده به همراه گفتار صحابه و تابعين، بيان مى‏كند. از بيان اسرائيليات پرهيز كرده و نقل آنها را نادرست مى‏داند و بر مفسران ديگر كه به نقل آنها پرداخته، ايراد گرفته است.
قنوجى به آيات الاحكام براساس مذهب شافعى تفسير كرده است و آراى فقيهان را، همراه با نقد و بررسى آنها بيان مى‏كند و ظاهرا پس از تفسير فتح البيان، كتاب تفسير فقهى نيل المرام را نيز در خصوص آيات الاحكام تدوين كرده است. در مسائل كلامى، همسو با متفكران اشاعره است و آيات را برهمان اساس توجيه و تفسير مى‏كند.
______________________________
(1). ذهبى، همان، ج 2، ص 252؛ معرفت، همان، ج 2، ص 332.
(2). ايازى، همان، ص 535.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 210
مهم‏ترين تفسيرهاى مأثور روايى اهل سنت‏
تفسيرهاى مأثور روايى مذكور از اهل سنت، كه براساس ترتيب زمان وفات مؤلفان آنها ذكر شده، از مهم‏ترين تفسيرهاى روايى اهل سنت هستند. در بين آنها برخى مهم‏تر و معروف‏تراند كه به نظر مى‏رسد ترتيب آنها چنين باشد:
1- جامع البيان فى تفسير القرآن، طبرى (م 310 ق).
2- الدر المنثور فى التفسير بالماثور، سيوطى (م 911 ق).
3- تفسير القرآن العظيم، ابن كثير دمشقى (م 774 ق).
4- المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ابن عطيه (م 542 ق).
5- الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ثعلبى (م 427 ق).
6- جواهر الحسان فى تفسير القرآن، ثعالبى (م 875 ق).
7- تفسير القرآن، صنعانى (م 211 ق).
8- تفسير كتاب اللّه العزيز، هود بن محكم هوارى (م 280 ق).
9- تفسير القرآن العظيم، ابى حاتم رازى (م 327 ق).
10- بحر العلوم، سمرقندى بلخى (م 375 ق).
11- معالم التنزيل فى تفسير القرآن، بغوى (م 516 ق).
12- تفسير النسائى، نسائى (م 303 ق).
13- لباب التاويل فى معانى التنزيل، خازن (م 741 ق).
14- التسهيل لعلوم التنزيل، محمد بن احمد، ابن جزى كلبى (م 741 ق).
15- فتح البيان فى مقاصد القرآن، ابو الطيب سيد محمد بن حسن قنوجى (م 1307 ق).
روشهاى تفسير قرآن، ص: 211