تفاسیر روایی اهل سنت :

تفاسیر روایی اهل سنت :

8- معالم التنزيل فى تفسير القرآن‏
تأليف حسين بن مسعود بغوى، معروف به تفسير بغوى (م 516 ق) و به زبان عربى است.
بغوى كه معروف به محيى السنه است، محدّث، مفسّر و اهل زهد بوده و كتاب تفسيرش، مشتمل بر روايات و گفتار گذشتگان، قرائات و سبب نزول آيات است.
بغوى در تفسير خود به لغت، اعراب، احكام فقهى، تأويل و اشارات نيز پرداخته است. در بخش روايى بيشتر از تفسير ثعلبى متأثر بوده و همانند ثعلبى به ذكر اسرائيليات مبادرت كرده است.
9- المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز
تأليف ابو محمد بن عبد الحق ابن عطيه، معروف به تفسير ابن عطيه (م 543 ق) و به زبان عربى است. او عالمى انديشمند در تفسير، حديث و ادب و فقه بوده است.
______________________________
(1). ذهبى، همان، ص 228.
(2). همان، ص 234.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 206
ابن عطيه معاصر زمخشرى بوده و در ادب و لغت داراى روش همسانى بوده‏اند، گرچه از نظر مذهب و گرايش تفسيرى، فكر نيستند. او در تفسير آيات، به روايات مأثور آن اشاره مى‏كند و بيشترين منبع تفسير روايى او، كتاب تفسير طبرى است.
ابن عطيه به قرائات، نحو و شعر در تفسير اهتمام مى‏ورزد و در تفسيرش علاوه‏بر روايات، از اجتهاد و نظر هم بهره مى‏برد، لذا رواياتى كه مورد قبول او نبوده و ناسازگار باشند، مردود مى‏داند.
او با توجه به روايات و مأثور از صحابه و تابعين بر شيوه فقهى مالكى، به آيات فقهى مى‏پردازد. ابن عطيه در مذهب مالكى، پيشواى بزرگى بوده است. درباره اسرائيليات، معتقد است كه مى‏بايد از نقل فراوان آنها خوددارى كرد و بر مفسرانى كه اين راه را پيموده‏اند، خرده مى‏گيرد و به تضعيف روايات آنها مبادرت مى‏كند.
او در مسائل كلامى، هم‏فكر اشاعره است و در تفسير آيات كلامى، به تحكيم مبانى فكرى اشاعره مى‏پردازد. كتاب تفسيرى او به دليل گستردگى مسائل تفسيرى و تأليف زيبا، بيشتر مورد توجه بوده است. ابن عطيه، گرچه آثار ديگرى نيز دارد، ولى شهرت او به دليل كتاب تفسيرش است.
10- التسهيل لعلوم التنزيل‏
تأليف محمد بن احمد بن محمد بن جزى كلبى (م 741 ق) و به زبان عربى است. وى داراى فقه مالكى و صاحب كتاب القوانين الفقهيه فى تلخيص مذهب المالكيه نيز مى‏باشد.
تفسير او دربردارنده تمامى آيات قرآن به شكل موجز است. او در مقدمه تفسير خود به برخى مباحث علوم قرآنى مى‏پردازد، در ضمن تفسير به روايات تفسيرى، گفتار مفسران، نكته‏هاى بلاغى و بيان لغات مشكل نيز اهتمام ورزيده است.
______________________________
(1). ايازى، همان، 622؛ معرفت، همان، ج 2، ص 343.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 207
سند روايات را غالبا ذكر نمى‏كند، لذا به اسرائيليات در تفسير توجه كرده و از بررسى و نقد آنها خوددارى كرده است. در ذيل آيات الاحكام به بيان مذهب فقهى خود اهتمام داشته و از تفسيرهاى المحرر الوجيز و كشاف متأثر بوده است. گفتار مفسران را بيان كرده و سعى در تمييز درست از نادرست آنها داشته است. تفسير او، هم داراى جنبه روايى است و هم جنبه درايى و اجتهادى، ولى به نظر مى‏رسد جنبه روايى آن، نمايان‏تر باشد.
11- لباب التأويل فى معانى التنزيل‏
تأليف على بن محمد شيخى بغدادى خازن (م 741 ق) معروف به تفسير خازن و به زبان عربى است. تفسير خازن برگرفته از تفسير معالم التنزيل بغوى و تفسير مأثور روايى است. او در تفسيرش همان روش حسين بن مسعود بغوى را دنبال كرده و پس از تفسير لغوى به نقل مأثور از پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم، صحابه و تابعين مى‏پردازد. تلاش او براى انتخاب روايات معتبر و شرح غرايب به همراه ايجاز بوده است، ولى درباره اسرائيليات، دچار لغزش شده و اخبار و قصص ضعيف را ذكر كرده است.
او علاوه‏بر تفسير آيات فقهى، و ديدگاه‏هاى فقيهان را نيز تحليل مى‏كند. خازن، احاديث ترغيب را كه از سند محكمى برخوردار نيست و بيان‏گر نوعى انديشه‏هاى صوفيانه است، بيان داشته و نگرش صوفيانه خود را به نمايش گذاشته است.