تفاسیر فقهی :

13- تحصيل الاطمينان فى مطالب زبدة البيان‏
تأليف مير سيد محمد ابراهيم حسينى قزوينى (م 1149 ق) از عالمان اماميه در قرن دوازدهم و به زبان عربى است. وى از متكلمان و فقيهان شيعه بوده و در تفسير خود، به جنبه كلامى و فقهى كاملا اهتمام و توجه داشته است.
قزوينى از روايات معصومين عليهم السّلام فراوان استفاده كرده و كتاب او شامل آيات الاحكام بوده است. براساس متن كتاب زبدة البيان فى تفسير آيات الاحكام از مقدس اردبيلى به تفسير آيات فقهى پرداخته و در آنها از روايات و استدلال استفاده كرده است. به گفتار فقيهان توجه كرده و براى اثبات نظريه‏هاى خود به روايات اهل بيت عليهم السّلام استدلال مى‏كند. كتاب تفسيرى او شامل همه ابواب فقه از طهارت تا ديات است. «1»
14- نيل المرام من تفسير آيات الاحكام‏
تأليف ابو الطيب سيد محمد صديق بن حسن خان قنوجى بخارى (م 1307 ق) و به زبان عربى است. محمد صديق بن خان، داراى مذهب شافعى و از عالمان بزرگ هند در قرن چهارم بوده و تفسيرش شامل آيات الاحكام به ترتيب قرآن است.
او حدود دويست آيه از آيات قرآن را كه معتقد است صريح‏ترين آيات مربوط به احكام‏اند، به شكل موجز و بدون پرداختن به موضوعات غير فقهى، تفسير مى‏كند. در تفسير نيل المرام، به گفتار مذاهب چهارگانه پرداخته شده و ترجيح و برترى هريك را برعهده خواننده گذاشته است. با آن‏كه مذهب شافعى داشته، به استدلال و تثبيت مذهب فقهى خود به‏طور صريح مبادرت نكرده است. «2»
__________________________________________________
(1). زركلى، الاعلام، ج 1، ص 74؛ دائرة المعارف تشيّع، ج 4، ص 547.
(2). ايازى، همان، ص 736.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 242
15- تفسير آيات الاحكام‏
تأليف سيد محمد حسين طباطبائى يزدى (م 1386 ق)، به زبان عربى است. او داراى مذهب جعفرى اثناعشرى بود، تفسيرش دربردارنده تمامى آيات نيست، بلكه تنها متعرّض آياتى مى‏شود كه به بيان احكام فقهى پرداخته‏اند و براساس ترتيب سوره‏ها تنظيم شده است. با بيان آراى مذاهب ديگر، به تثبيت مذهب جعفرى مى‏پردازد. وى ضمن بررسى مفردات و لغات در آيات سبب نزول و روايات نيز در مواردى اشاره كرده است.
تفسير او در نزد شيعه ممتاز بوده و از نخستين تفسيرهايى است كه آيات الاحكام را براساس ترتيب آيات قرآن بررسى كرده، نه ابواب فقه. وى ضمن مقايسه آراى فقهى عالمان شيعه با ديگر مذاهب اهل سنت، بر آراى فقهى خود نيز استدلال مى‏كند.
در مقدمه به مباحث مقدماتى در علم تفسير، مانند فضل قرآن، كيفيت نزول، لزوم عرضه روايات بر قرآن، سنت و عترت اهل بيت عليهم السّلام پرداخته و موارد اتفاق و اختلاف فقهى را به صورت موجز بيان كرده است. «1»
16- تفسير آيات الاحكام‏
تأليف محمد على سايس (م 1396 ق) داراى مذهب شافعى و به زبان عربى است.
سايس تفسير خود را براساس مذهب اهل سنت و تطبيق مذاهب اربعه حنفى، شافعى، مالكى و حنبلى نگاشته كه براساس ترتيب سوره‏هاى قرآن و در خصوص آيات الاحكام است.
مؤلف سعى دارد در ميان آراى فقهى اربعه، سخن شافعى را ترجيح دهد. او روايات نبوى صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و گفتار صحابه و تابعين را ذكر و برآنها استناد كرده است. تفسير
__________________________________________________
(1). معرفت، همان، ج 2، ص 372.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 243
او به شكل موجز تنظيم شده است. «1»
17- روائع البيان فى تفسير آيات الاحكام‏
تأليف محمد على صابونى از عالمان اشعرى‏مذهب معاصر اهل سنت و به زبان عربى است. او به تفسير آيات الاحكام براساس ترتيب آيات قرآن پرداخته و چنان‏كه خود گفته، تفسيرش با روشى نوين در بيان آراى فقيهان برگرفته از تفسيرهاى معتبر قبلى است. تفسير او درواقع، تلخيصى از تفسيرهاى قبلى است كه در آن تمايلى به مذهب خاصى نداشته، بلكه تنها آراى آنها را ذكر كرده است.
صابونى از تفسيرهاى جصّاص، ابن عربى، شافعى و كياهراسى بهره برده و به نوعى مقارنه بين تفسيرهاى شيعه و اهل سنت توجه داشته است. صابونى صاحب تفسير ديگرى به نام صفوة التفاسير است، كه دربردارنده تمامى آيات قرآن و جزء تفسيرهاى جامع است. «2»
تفسيرهاى ديگرى نيز با صبغه و گرايش فقهى تدوين شده كه به تبيين مباحث و اسلوب‏هاى فقهى پرداخته‏اند، ولى گرايش اصلى و جهت‏گيرى غالب آنها، فقهى نبوده، بلكه گرايش‏هاى ديگرى نيز داشته‏اند كه توضيح آنها در بخش مخصوص خودشان آمده كه در اين‏جا با علامت پيكان در ذيل معين شده است. براى اطلاع بيشتر مى‏توانيد به‏همان بخش‏ها مراجعه كنيد. در اين مجال به ذكر نام آنها به همراه جهت‏گيرى و گرايش معروف‏شان نيز اشاره مى‏شود:
1- مفاتيح الغيب،/ فخر الدين رازى (م 606 ق)/- جامع.
2- فتح الغدير،/ محمد بن على بن عبد الله شوكانى (م 1250 ق)/- كلامى.
__________________________________________________
(1). ايازى، همان، ص 101.
(2). خرمشاهى، همان، ص 703.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 244
3- فتح البيان،/ سيد محمد بن صديق قنوجى (م 1307 ق)/- ماثور و روايى.
4- تفسير المراغى،/ شيخ احمد بن مصطفى مراغى (م 1371 ق)/- تربيتى.
5- التفسير الحديث،/ محمد عزه دروزه (م 1400 ق)/- اجتماعى.
6- الجديد فى تفسير القرآن،/ محمد بن حبيب سبزوارى (م 1409 ق)/- ماثور و روايى.
7- الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز،/ على محمد على دخيل (معاصر)/- اجتماعى.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 245