تفاسیر کلامی :

11- لوامع التنزيل و سواطع التأويل‏
تأليف ابو القاسم رضوى لاهورى (م 1324 ق) و به زبان فارسى است. او از عالمان گرانقدر اماميه در قرن چهاردهم در قاره هند است. تفسير لاهورى، مبسوط و دربردارنده تمامى آيات قرآن و داراى سى مجلد براى سى جزء قرآن است.
__________________________________________________
(1). خرمشاهى، همان، ص 691.
(2). همان، ص 729.

او به شيوه كلامى، به بيان مباحث تفسيرى پرداخته و آيات مربوط به اعتقادات و كلام را مبسوطتر و در جهت دفاع از عقايد شيعه بررسى و تبيين كرده است.
لاهورى، از روايات اهل بيت معصومين عليهم السّلام كمك گرفته، ولى به بررسى و تحليل آنها نپرداخته است. او در تفسير آيات كلامى، ضمن آورده استدلال سعى در استفاده از لغت و شأن نزول آنها داشته است. بخشى از تفسير او را فرزندش كامل كرده است. «1»
12- الفرقان‏
تأليف شيخ محمد صادق طهرانى، از عالمان معاصر، شيعى و به زبان عربى است.
تفسير الفرقان كه نام كامل آن الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنّة است از تفسيرهاى كلامى به حساب مى‏آيد كه به تفصيل به تفسير تمامى آيات قرآن پرداخته است.
صادقى در تفسيرش به مباحث اعتقادى با شيوه تحليل و استدلال، همت گماشته و از روايات و قرآن بهره برده است.
بررسى روايات معصومين عليهم السّلام و استناد به آيات در تفسير او درخشان است، ولى به نظر مى‏رسد كه چهره غالب در تفسير او مباحث كلامى بين شيعه و اهل سنت، هم‏چنين مباحث تربيتى- اخلاقى باشد. او سعى كرده در تفسير آيات، از ديگر آيات كمك بگيرد و در مشى كلامى خود از ابراز روايت و لغت بهره ببرد. صادقى به دليل تفصيل مباحث تفسيرى خود، به مباحث فقهى نيز پرداخته و آراى فقيهان را بررسى و نقد كرده است. او از اخبار ضعيف و اسرائيليات پرهيز كرده و رواياتى از معصومين عليهم السّلام را كه به نظرش صحيح بوده، نقل كرده است. «2»
__________________________________________________
(1). آقابزرگ طهرانى، الذريعه، ج 18، ص 365.
(2). ايازى، همان، ص 551.

13- بيان المعانى‏
تأليف عبد القادر ملا خويش ال‏غارى، از عالمان معاصر، حنفى‏مذهب و اشعرى‏مرام و دربردارنده همه آيات قرآن، به زبان عربى و براساس ترتيب نزول است. او در مقدمه تفسيرش به علم تفسير و فرق آن با تأويل و تفسير به رأى پرداخته و از تفسيرهاى الفواتح الالهيه و روح المعانى و كشاف و تفسير محى الدين عربى كمك گرفته است.
ال‏غارى در مسائل اعتقادى و كلامى در تفسير آيات به دفاع از مذهب اشعرى پرداخته و مطالب عرفانى را بيان كرده است، هم‏چنين از روايات و اسرائيليات در مواردى نقل مى‏كند. او معتقد است كه در تفسير آيات مى‏بايد به شيوه ترتيب نزول، آيات را تفسير كرد. از سخنان شاعران، عارفان و صوفيان نيز در شرح آيات، مدد جسته است. «1»

مفسران ديگرى نيز در صبغه كلامى همت گمارده‏اند كه البته تفسير آنان داراى گرايش ديگرى نيز بوده كه آن گرايش، در آن تفسير، غالب بوده و توضيح آن تفسير در همان بخش آمده است. براى اطلاع بيشتر به بخشى كه با علامت پيكان معين شده، مراجعه كنيد. در اين مجال به ذكر نام آن تفسيرها به همراه گرايش معروف آنها نيز اشاره مى‏شود:
1- التحصيل فى مختصر التفصيل،/ احمد تميمى (م 440 ق)/- ادبى.
2- الكشاف،/ زمخشرى (م 538 ق)/- بلاغى.
3- جوامع الجامع،/ طبرسى (م 548 ق)/- ادبى.
4- روض الجنان،/ ابو الفتوح رازى (قرن ششم)/- جامع.
5- مفاتيح الغيب،/ فخر رازى (م 602 ق)/- جامع.
6- تحفة الابرار،/ ملا محمد ملائكه (قرن 12)/- فلسفى.
__________________________________________________
(1). همان، ص 218.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 254
7- مناظر الانوار،/ قزوينى (م 1270 ق)/- عرفانى.
8- بحر العرفان،/ برغانى (م 1271 ق)/- روايى.
9- تفسير رضوان،/ ميرزا عبد الوهاب (م 1294 ق)/- فلسفى.
10- فتح البيان،/ قنوجى (م 1307 ق)/- روايى.
11- آلاء الرحمن،/ بلاغى (م 1352 ق)- اجتماعى.
12- نفحات الرحمن،/ نهاوندى (م 1370 ق)/- روايى.
13- التبيين فى شرح آيات المواعظ،/ شهيدى (م 1375 ق)/- روايى.
14- حجة التفاسير،/ بلاغى (م 1399 ق)/- جامع.
15- الكاشف،/ مغنيه (م 1400 ق)/- اجتماعى.
16- مخزن العرفان،/ بانوى اصفهانى (م 1403 ق)/- اجتماعى.
17- الجديد فى تفسير القرآن،/ سبزوارى (1409 ق)/- روايى.
18- اطيب البيان،/ عبد الحسين طيّب (م 1411 ق)/- روايى.
19- منشور جاويد،/ سبحانى (معاصر)/- اجتماعى.
20- المنيز،/ وهبة زحيلى (معاصر)/- اجتماعى.
21- احسن الحديث،/ قرشى (معاصر)/- روايى.
22- تقريب القران،/ شيرازى (معاصر)/- تربيتى.
23- صفوة التفاسير،/ صابونى (معاصر)/- جامع.