توصیف خاص از قیامت در قرآن : یوم البعث

یوم البعث :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت، ‏«يَوْمِ الْبَعْث» یعنی روز برانگیختن است و مقصود از آن، روزی است که خداوند مردگان را از قبر بر می انگیزد و به سوی دادگاه های قیامت جهت حساب رسی گسیل می دارد. خداوند می فرماید: «قالَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِيمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ في‏ كِتابِ اللَّهِ إِلى‏ يَوْمِ الْبَعْثِ فَهذا يَوْمُ الْبَعْثِ وَ لكِنَّكُمْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»؛ ولى كسانى كه علم و ايمان به آنان داده شده مى‏گويند شما به فرمان خدا تا روز قيامت (در عالم برزخ) درنگ كرديد، و اكنون روز رستاخيز است، امّا شما نمى‏دانستيد . خداوند، کلام مؤمنان آگاه را در پاسخ به مشرکان بیان می کند که مى‏گويند: شما به فرمان خدا تا روز برانگیختن (قيامت)، درنگ كرديد، و اكنون روز بعث و برانگیختن است، ولى شما نمى‏دانستيد.

خداوند در سوره حج نیز از قیامت با عبارت برانگیختن یاد می کند و می فرماید: «وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ»؛ اينكه رستاخيز آمدنى است و شكّى در آن نيست و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها هستند زنده مى‏كند . خداوند می فرماید: «وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ»؛ قیامت آمدنی است، «لا رَيْبَ فيها»؛ هیچ گونه تردید و شکی در آن نیست، «وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُور»، خداوند تمام كسانى را كه در قبرها هستند زنده مى‏كند. عبارت یبعث از ریشه بعث و به معنای برانگیختن است و معنای آیه این می شود: و خداوند هر کسی را که درون قبرهاست بر می انگیزاند.
چنانکه در آیات پیش از این آیه نیز بر قطعی بودن روز بعث تاکید دارد و میفرماید: «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُ»؛ اى مردم! اگر در رستاخيز شك داريد، (به اين نكته توجّه كنيد كه) ما شما را از خاك آفريديم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [چيزى شبيه گوشت جويده شده‏]، كه بعضى داراى شكل و خلقت است و بعضى بدون شكل تا براى شما روشن سازيم (كه بر هر چيز قادريم ) . خداوند در ادامه بیان می کند که: این بخاطر آنست که بدانید قیامت خواهد آمد و شکی در آن نیست، «وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فيها» و خداوند انسان ها را بر می انگیزاند، «أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ». عبارت «من فی القبور» متوجه عموم انسان هاست.
تعبیر بعث به قدری در قرآن گسترده است که یکی از نام های معروف قیامت، «یوم البعث» می باشد و مقصود از آن روز برانگیخته شدن از قبرها است، از جمله در سوره روم که بیان شد. در سوره اعراف آیه 14: «قالَ أَنْظِرْني‏ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»؛ گفت: مرا تا روزى كه (مردم) برانگيخته مى‏شوند مهلت ده (و زنده بگذار!). 36 در سوره حجر آیه: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْني‏ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»؛ گفت: پروردگارا! مرا تا روز رستاخيز مهلت ده (و زنده بگذار!). در سوره مومنون آیه 100: «و مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»؛ و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند. در سوره شعرا آیه 87: «و لا تُخْزِني‏ يَوْمَ يُبْعَثُونَ»؛ در آن روز كه مردم برانگيخته مى‏شوند، مرا شرمنده و رسوا مكن. در سوره صافات آیه 144: «فَلَوْ لا أَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحينَ. لَلَبِثَ في‏ بَطْنِهِ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»؛ و اگر او از تسبيح‏كنندگان نبود تا روز قيامت در شكم ماهى مى‏ماند. در تعدادی از آیات قرآن در جایی که مشرکان سوالاتی از پیامبر گرامی می کرده اند از عبارت بعث استفاده شده، از جمله در سوره صافات آمده است: «أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُون» ؛‏ آیا هنگامی که ما مردیم و خاک و استخوان شدیم برانگیخته می شویم؟

به نظر می رسد انتخاب تعبیر بعث، برای قیامت که با عبارت «أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ»؛ به معنای خدا بر می انگیزد، آمده است، بخاطر آغاز حرکتی است که خداوند متعال برای مردگان از قبر تعیین نموده است؛ چرا که می فرماید: «يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُور»؛ در این خصوص بعث با ادامه عبارت آن و متعلق «من فی القبور» آمده؛ یعنی بعث در مورد کسانی است که در قبر قرار دارند. بنابرین این که خداوند مردگان را از قبر بر می انگیزد یعنی آغاز حرکت از آنجاست. سپس آنها را به سوی محاکم و دعاوی و دادگاه هایی که در قیامت وجود دارد، برای بررسی و حساب رسی فرستاده می شوند و از آنجا نیز آنهایی که سعادت مند باشند و اعمالشان با درجات خوب پذیرفته شود به سوی بهشت و آنهایی که رفتار و اعمالشان پسندیده نیست به سوی دوزخ، رهسپار می گردند. در واقع هر یک از این حرکتها مصداقی برای بعث هست که در آیات به آنها اشاره شده است.
در قرآن عبارت «بعثرت» هم داریم. در سوره انفطار خداوند می فرماید: «وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَت» ؛ ‏آیا بعثرت با بعث ارتباط دارد؟ آیا از یک خانواده اند یا بعثرت از خانواده دیگری است؟ مفسران آیه «وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَت» را چگونه معنا می کنند؟ غالبا می گویند: یعنی هنگامی که قبر زیر و رو می شود یا در آیه دیگری نیز آمده است: «أَ فَلا يَعْلَمُ إِذا بُعْثِرَ ما فِي الْقُبُور» ؛ آیا انسان نمی داند هنگامی را که آنچه در قبرهاست زیر و رو و برانگیخته می شود؟ بنابراین به نظر می رسد رابطه ای میان بعث و بعثرت وجود داشته باشد و آنها در معنی با یکدیگر قرابت معنایی دارند. بنابراین «بعثرت» از جمله تعابیری است که در قرآن برای معاد آمده است و اشاره به حرکت مهم و برانگیختن از قبل یا موارد دیگر می باشد.