فصل در عزم است
منزل ديگر كه بعد از تفكر از براى انسان مجاهد پيش مىآيد، منزل «عزم» است. (و اين غير از «اراده» است كه شيخ الرئيس [1] در اشارات آن را اوّل درجات عارفين دانسته.)
بعضى از مشايخ ما، أطال اللّه عمره، مىفرمودند كه «عزم» جوهره انسانيت و ميزان امتياز انسان است، و تفاوت درجات انسان به تفاوت درجات عزم او است.
و عزمى كه مناسب با اين مقام است عبارت است از بنا گذارى و تصميم بر ترك معاصى، و فعل واجبات، و جبران آنچه از او فوت شده در ايام حيات، و بالاخره عزم بر اينكه ظاهر و صورت
__________________________________________________
[1] حسين بن عبد اللّه بن سينا (حدود 370- 427 يا 428 ه. ق.) مشهور به «ابو على سينا»، «شيخ الرئيس» از فحول اطباى اسلامى و از حكماى بنام مشاء مىباشد و در ديگر علوم نيز صاحب نظر بوده است استعداد فوق العاده و حافظه قوى از ويژگيهاى اوست بگونهاى كه در مدت كوتاهى توانسته است تحصيلات خود را به پايان ببرد و آثار گرانقدرى در رشتههاى مختلف علمى از خود به يادگار بگذارد. برخى از آثار او عبارتند از، الإشارات و التنبيهات شامل منطق و طبيعيات و الهيّات كه شروح بسيارى دارد كه معروفترين آن شرح فخر رازى و شرح خواجه نصير طوسى است شفا كه شامل منطق، رياضيات، طبيعيات، الهيّات مىباشد و به تفصيل نگاشته شده است. النجاة در فلسفه، المبدأ و المعاد، قانون در طب، قصيده عينيّه، التعليقات.
----------------------------------------------------------------------------
خود را انسان عقلى و شرعى نمايد كه شرع و عقل به حسب ظاهر حكم كنند كه اين شخص. انسان است. و انسان شرعى عبارت از آن است كه موافق مطلوبات شرع رفتار كند، و ظاهرش ظاهر رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله، باشد، و تأسى به آن بزرگوار بكند در جميع حركات و سكنات و در تمام افعال و تروك.
و اين امرى است بس ممكن، زيرا كه ظاهر را مثل آن سرور كردن امرى است مقدور هر يك از بندگان خدا.
و بدان كه هيچ راهى در معارف الهيه پيموده نمىشود مگر آنكه ابتدا كند انسان از ظاهر شريعت. و تا انسان متأدّب به آداب شريعت حقه نشود، هيچيك از اخلاق حسنه از براى او به حقيقت پيدا نشود، و ممكن نيست كه نور معرفت الهى در قلب او جلوه كند و علم باطن و اسرار شريعت از براى او منكشف شود.
و پس از انكشاف حقيقت و بروز انوار معارف در قلب نيز متأدب به آداب ظاهره خواهد بود. و از اين جهت دعوى بعضى باطل است كه به ترك ظاهر. علم باطن پيدا شود. يا پس از پيدايش آن به آداب ظاهره احتياج نباشد. و اين از جهل گوينده است به مقامات عبادت و مدارج انسانيت. و شايد موفق شدم به بيان بعضى از آن در اين ورقه ها، إن شاء اللّه تعالى.
فصل
اى عزيز، بكوش تا صاحب «عزم» و داراى اراده شوى، كه خداى نخواسته اگر بى عزم از اين دنيا هجرت كنى، انسان صورى بيمغزى هستى كه در آن عالم به صورت انسان محشور نشوى، زيرا كه آن عالم محل كشف باطن و ظهور سريره است.
و جرئت بر معاصى كمكم انسان را بىعزم مىكند، و اين جوهر شريف را از انسان مىربايد. استاد معظّم ما، دام ظلّه، مىفرمودند بيشتر از هر چه گوش كردن به تغنّيات سلب اراده و عزم از انسان مىكند.
پس اى برادر، از معاصى احتراز كن، و عزم هجرت به سوى حق تعالى نما، و ظاهر را ظاهر انسان كن، و خود را در سلك ارباب شرايع داخل كن، و از خداوند تبارك و تعالى در خلوات بخواه كه تو را در اين مقصد همراهى فرمايد، و رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله، و اهل بيت او را شفيع قرار ده كه خداوند به تو توفيق عنايت فرمايد و از تو دستگيرى نمايد در لغزشهايى كه در پيش دارى،
زيرا كه انسان در ايام حيات لغزشگاههاى عميقى دارد كه ممكن است در آن واحد به پرتگاه هلاكت چنان افتد كه ديگر نتواند از براى خود چاره بكند، بلكه در صدد چاره جويى هم بر نيايد، بلكه شايد شفاعت شافعين هم شامل حال او نشود. نعوذ باللّه منها.
---------------------------------------------------------------
شرح چهل حديث (اربعين حديث)، ص: 8
