پیشگفتار
ضرورت معرفت پژوهی در حدیث
حدیث از منابع مهم فهم دین به حساب میآید و خداوند متعال میفرماید: «ما أتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم فانتهوا» یعنی آنچه را که پیامبر(ص) برای شما آورده بگیرید و از هر چه شما را نهی، کند اجتناب نمایید. (1) .
پیامبر گرامی اسلام نیز اهمیت و ارزش قرآن و عترت را به عنوان مشعلهای هدایت برای امت مسلمان در حدیث معروف ثقلین بیان نموده و فرموده است که: ای مردم من از میان شما میروم، اما دو میراث ارزشمند در نزد شما به جای میگذارم: قرآن و عترت خویش اگر به آن دو ثقل تمسك، جویید هرگز گمراه نخواهید شد. (2)
حدیث نبوی و ائمه معصومین(س) نزد شیعه بعد از، قرآن جایگاهی مهم و ارزشمند دارند و عمل بر طبق آنها لازم میباشد.
حدیث معصوم(ع) همواره مفسر و مبین قرآن بوده و هست و هر دو از يك منبع الهی و آسمانی سرچشمه گرفتهاند به ویژه که فهم بسیاری از احکام دین با كمك احادیث صورت میگیرد؛ زیرا قرآن در اغلب، آیات به بیان کلیات پرداخته است و تبیین جزئیات را به پیامبر اسلام(ص) و اولیاء، معصومین بعد از او واگذار کرده است. از این روی ضرورت حدیث پژوهی به ویژه اصطلاحات حدیثی امری انکارناپذیر است.
---------------------------------------------
1-حشر- 7.
2 - سنن ترمذي 12/200.
-----------------------------------------------
از جمله شاخههای علم الحديث مصطلح الحديث يا علم الدرایه است. زيرا علم الحدیث که علم به قوانینی و تعاریفی است که از احوال سند و رجال و متن حدیث بحث مینماید، (1) دارای دو قسم به شرح زیر میباشد:
الف) رواية الحديث
ب) دراية الحديث
۱. رواية الحدیث: علمی است که از کیفیت اتصال سند به معصوم بحث و گفتگو میکند که خود دارای دو بخش است:
الف) مصطلح الحديث
ب) رجال الحديث
مصطلح الحدیث که در آن بحث از حالات سند و متن حدیث است و تعریف مفصل آن خواهد آمد، معروف به «علم الدراية» نیز میباشد و رجـال الحديث مربوط به بررسی احوال راویان حدیث از جهت وثاقت و عدم وثاقت و به همین مناسبت پرداختن به تاریخ حیات آنها میباشد.
۲. دراية الحديث (2) : علمی است که از معنی و مفاد الفاظ حدیث گفتگو مینماید و مربوط به بررسی متن حدیث است که به نام «فقه الحدیث» نیز شهرت دارد و درباره شرح غرائب حدیث شناخت عام و خاص در حدیث، محکم و متشابه در حدیث، ناسخ و منسوخ و... میباشد.
در روایتی از امام باقر آمده است که «اعرف منازل الشيعه على قدر رواياتهم ومعرفتهم فان المعرفه هى الدراية للرواية و بالدرايات للروايات يرتقى المؤمن الى اقصى درجات الایمان» یعنی: جایگاه شیعیان ما را بر اساس مقدار نقل روایات و معرفت آنها بدست آور زیرا معرفت روایت همان درك و فهم آنها است و مؤمن با معرفت روایات به اوج درجات ایمان میرسد. (3)
از آنچه گذشت، روشن شد که عمده مباحث حدیث پژوهی، مربوط به یکی از سه علم مصطلح الحديث رجال، الحديث دراية الحدیث میباشد و اثر حاضر تلاشی در تبیین مصطلح الحدیث است. (4)
-----------------------------------------------------------
1- . شرح بیقونیه ص 9زرقاني
2- درایة در لغت به معنی فهم و درک است. لسان العرب 14/255.
3- نوادر فیض کاشاني ص 31.
4- اکنون عنوان مصطلح الحدیث مشهور به، علم الدرایة است و اکثر کتابهایی که مطالب آنها در موضوع مصطلح الحدیث است، نامگذرای آنها با عنوان علم الدرایه است. مانند الوجیزة في علم الدرایة، شیخ بهائی و مقیاس الدرایة في علم الدرایة علامه مامقاني و اصول الحدیث واحکامه في علم الدرایة. استاد سبحانی و مقصود از عبارت درایه به تنهائي، نیز علم درایة می باشد.
-------------------------------------------------------
علم الحدیث.(پژوهشی در مصطلح الحدیث یا علم الدرایه ) مودب . ص 7 و 8
