مبانی تفسیر قرآن: فصل سوم : قدسی بودن

فصل سوم :

قدسی بودن قرآن :

نخستین مبانی مفسّران، منزلت آسمانی قرآن و قدسی بودن آن است. مقصود از قدسی بودن قرآن، آن است که قرآن از طرف خداست و بشـر و دیگر مخلوقات، هیچگونه دخالتی در ایجاد آن ندارند و حق است و باطلی در آن راه ندارد؛ قـداست داشتن به معنای پاک و مطهر بودن نیز می باشد، به گونه ای که نقدی در آن وارد نمی شود، برخلاف متون غیر مقدس که نقدپذیرند.

اثبات قدسی بودن قرآن نزد مفسّران، بسیار مهم بوده و می باشد. با اثبات ایـن مطلب، مفسّران در مقام تبیین و تفسیر کلام الهی اند و می خواهند از متن قرآن، مراد و مقصود متکلم وحی، یعنی خداوند را دریابند و آن را منبع معارف و شناخت دیـن اسلام، قرار دهند. بر مبنای همین اعتقاد است که مفسّران در فهم قرآن، تلاش فراوان میکنند تا مقاصد و اهداف آن را دریابند و بر اساس آن بایدها و نبایدهای زندگی اسلامی را تعیین کنند. قدسی بودن قرآن، ملازم الهی بودن الفاظ قرآن ، سلامت نص و حکیمانه بودن آن است که برای تبیین آن، بررسی مطالب زیر ضروری است:

الهی بودن الفاظ قرآن :

برای الهی بودن الفاظ قرآن، نخست برخی از آیات، روایات و اقـوال مفسران ذکـر
می شود و در ادامه به بررسی برخی از شبهات در این خصوص پرداخته می شود:

آیات :

قران وحی الهی است که برای بشر فرستاده شده و الفاظ و عبارات آن از سوی خداوند متعال نازل شده آیات است. ظهور برخی از آیات که در آنها از جعل یا نزول یا وحی یا تحدی و جمع قرآن یاد شده،بر الهی بودن قرآن دلالت داردکه تعدادی از آن آیات چنین است:

1- وَ الْكِتابِ الْمُبينِ إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ .(1) سوگند به کتاب مبین (و روشنگر) که ما آن را قرآنی فصیح و عربی قرار دادیم، شاید شما (آن را) درک کنید!

زمخشری در مورد معنای جعلناه، می گوید: «یعنی صیرناه و خلقناه»(2 ). طبرسی نیز
می نویسد: «ای انزلناه».(3).

2- وَ إِنَّهُ لَتَنْزيلُ رَبِّ الْعالَمينَ . نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ . عَلى‏ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرينَ . بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبينٍ (4)
مسلما این (قرآن) از سوی پروردگار جهانیان * نازل شده است! روح الامین آن را نازل کرده است... بـر قـلب (پاک) تـو، تا از انذارکنندگان باشی! آن را به زبان عربی آشکار (نازل کرد)!

در آیه یاد شده از نزول قرآن به واسطه جبرئیل امین بر قلب پیامبر سـخـن بـه میان آمده است، فرشته ای که امین خداست و هیچ تغییری در وحی نداده و آن را بدون هیچگونه زیادتی یا نقصانی بر قلب محمد فرود آورده و الفاظ قرآن در قلب و دل او تثبیت شده است. (5) . علامه طباطبایی در این خصوص می گوید:
قرآن مجید به لفظ خود، سخن خدا است که به وسیله یکی از مقربین ملائکه که
--------------------------------------------------------------
۱. زخرف، آیات ۲ - ۳.
۲. الکشاف، ج ۴، ص ۲۳۶.
۳. مجمع البیان، ج ۹، ص ۶۱
۴. شعراء، آیات ۱۹۲ - ۱۹۵.
5. مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.
------------------------------------------------------------

موجوداتی آسمانی هستند، به پیغمبر اکرم فرستاده شد. (1)

همو در استناد به آیة نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ که معتقد است که قرآن سخن خداست که از راه تکلیم به پیامبر رسیده (2) و پیامبر آن را با تمام وجود تلقی کرده و نه از راه شنیدن تنها؛ زیرا خداوند می فرماید: فَأَوْحى‏ إِلى‏ عَبْدِهِ ما أَوْحى‏ . ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى‏ . أَ فَتُمارُونَهُ عَلى‏ ما يَرى‏ .(3) در اینجا خداوند آنچه را وحی کردنی بود به بنده اش وحی نمود. قلب (پاک او) در آنچه دید هرگز دروغ نگفت. آیا با او درباره آنچه (با چشم خود دیده مجادله می کنید؟!

3- تَنْزيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمينَ . وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاويلِ . لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَمينِ . ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتينَ .فَما مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حاجِزينَ (4) . کلامی است که از سوی پروردگار عالمیان نازل شده است. اگر او سخنی دروغ بر ما می بست، ما او را با قدرت می گرفتیم، سپس رگ قلبش را قطع می کردیم، و هیچ کس از شما نمی توانست از مجازات او مانع شود

4- وَ إِنَّهُ لَتَنْزيلُ رَبِّ الْعالَمينَ . به مسلما این (قرآن) از سوی پروردگار جهانیان
نازل شده است؟ (5)
5- إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون (6) به ما آن را قرآنی عربی نازل کردیم، شاید شما درک کنید (و بیندیشید)

6- وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْناهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ مُبَشِّراً وَ نَذيرا . (7) . و ما قران را بحق نازل کردیم و بحق نازل شد و تو را بعنوان بشلرت دهنده و بیم دهنده تفرستادییم .
-------------------------------------------------------------------------
١. قرآن در اسلام، ص ۷۲، ذیل عنوان وحی قرآن.
۲. همان، ص ۱۰۲، ذیل عنوان «کیفیت وحی»
٣. نجم، آیات ۱۰- ۱۲.
۴. حاقه، آیات ۴۳ - ۴۷.
۵. شعراء، آیه ۱۹۲.
۶. یوسف، آیه ۲.
٧. اسراء، آیه ۱۰۵.
---------------------------------

7- وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا وَ صَرَّفْنا فيهِ مِنَ الْوَعيدِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ أَوْ يُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْرا . (1) و این گونه آن را قرآنی عربی [= فصیح و گویا نازل کردیم، و انواع وعیدها (و انذارها) را در آن بازگو نمودیم، شاید تقوا پیشه کنند؛ یا برای آنان تذکری پدید آورد

8- وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ آياتٍ بَيِّناتٍ وَ أَنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يُريد . (2)
با این گونه ما آن [= قرآن] را بصورت آیات روشنی نازل کردیم؛ و خداوند هر کس را بخواهد هدایت می کند.

9- كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ (3). این کتابی است پربرکت که بر تو نازل کرده ایم تا در آیات آن تدبر کنند و خردمندان متذکر شوند .

10- وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‏ وَ مَنْ حَوْلَها (4) .این کتابی است که ما آن را نازل کردیم؛ کتابی است پربرکت، که آنچه را پیش از آن آمده، تصدیق می کند؛ (آن را فرستادیم تا مردم را به پاداش های الهی، بشارت دهی، و تا (اهل) ام القرى [مگه و کسانی را که گرد آن هستند، بترسانی؟

11 - وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ اتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُون (5) به این کتابی است پر برکت، که ما (بر تو) نازل کردیم؛ از آن پیروی کنید، و پرهیزگاری پیشه نمائید،
باشد که مورد رحمت (خدا) قرار گیرید؟

12 - وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيًّا ... (6) و این گونه قرآنی عربی [= فصیح و گویا را بر تو وحی کردیم ...

-----------------------------------------------------------
۱. طه، آیه ۱۱۳.
۲. حج، آیه ۱۶.
٣. ص، آیه ۲۹.
۴. انعام، آیه ۹۲
۵. انعام، آیه ۱۵۵.
۶. شوری، آیه ۷
-----------------------------------------------------------

13- نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَيْنا إِلَيْكَ هذَا الْقُرْآنَ وَ إِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلينَ؛ (1) ما بهترین سرگذشتها را از طریق این قرآن ـ کـه بـه تـو وحی کردیم - بر تو بازگو می کنیم؛ و مسلماً پیش از این، از آن خبر نداشتی!

14- أُوحِيَ إِلَيَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغ (2) این قرآن بر من وحی شده،
تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آنها می رسد، بیم دهم (و از مخالفت فرمان
خدا بترسانم) ... .

15- وَ اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنْ كِتابِ رَبِّكَ لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ لَنْ تَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً (3) و آنچه را از کتاب پروردگارت به تو وحی شده تلاوت کن! هیچ چیز سخنان او را دگرگون نمی سازد؛ و هرگز پناهگاهی جز او نمی یابی!

16- أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لا يُؤْمِنُونَ . فَلْيَأْتُوا بِحَديثٍ مِثْلِهِ إِنْ كانُوا صادِقينَ . (4) می گویند: «قرآن را به خدا افترا بسته»، ولی آنان ایمان ندارند. اگر راست می گویند سخنی همانند آن بیاورندا

17- أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَياتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ (5) . آنها مى‏گويند: «او به دروغ اين (قرآن) را (به خدا) نسبت داده (و ساختگى است)!» بگو: «اگر راست مى‏گوييد، شما هم ده سوره ساختگى همانند اين قرآن بياوريد و تمام كسانى را كه مى‏توانيد- غير از خدا- (براى اين كار) دعوت كني .

18- أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ (6) . .آیا آنها می گویند: «او قرآن را بدروغ به خدا نسبت داده است»؟! اگر راست می گویید، یک سوره همانند آن بیاورید؛ و غیر از خدا، هر کس را می توانید (به یاری طلبید!»

------------------------------------------
۱. یوسف، آیه ۳.
۲. انعام، آیه ۱۹.
قدسی بودن قرآن 49
۳. کهف، آیه ۲۷.
۴. طور، آیات ۳۳ و ۳۴.
۵. هود، آیه ۱۳.
۶. یونس، آیه ۳۸.

-----------------------------------------

19- وَ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ . فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتي‏ وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرين . (1)
و اگر در باره آنچه بر بنده خود [پيامبر] نازل كرده‏ايم شك و ترديد داريد، (دست كم) يك سوره همانند آن بياوريد و گواهان خود را- غير خدا- براى اين كار، فرا خوانيد اگر راست مى‏گوييد . پس اگر چنين نكنيد- كه هرگز نخواهيد كرد- از آتشى بترسيد كه هيزم آن، بدنهاى مردم (گنهكار) و سنگها [بتها] است، و براى كافران، آماده شده است!

20- قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى‏ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيراً (2)
بگو: «اگر انسانها و پریان (جن و انس) اتفاق کنند که همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند یکدیگر را در این کار کمک کنند..

21- أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فيهِ اخْتِلافاً كَثيراً (3) . آیا درباره قرآن نمی اندیشند؟! اگر از سوی غیر خدا بود، اختلاف فراوانی در آن می یافتند

22- لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ . إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ (4) .زبانت را به خاطر عجله برای خواندن آن [= قرآن حرکت مده، چرا که جمع کردن و خواندن آن بر عهده ماست!

طبرسی در تفسیر آیه یاد شده، آورده است که پیامبر به دلیل علاقه فراوان به دریافت آیات به هنگام نزول وحی از طرف خداوند متعال، به واسطه جبرئیل، عجله می کرد و زبان خود را حرکت می داد و خداوند از پیامبر می خواهد که عجله نکند؛ زیرا می فرماید: ما خود حافظ و جمع کننده کلمات الهی هستیم. (5) .در ادامه آیه آمده است :

-----------------------------------------------------
۱. بقره، آیات ۲۳ - ۲۴.
٢. اسراء، آیه ۸۸.
۳. نساء، آیه ۸۲
۴. قیامت، آیات ۱۶ - ۱۷.
۵. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۰۰

-----------------------------------------------------

فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ (1) پس هر گاه آن را خواندیم، از خواندن آن پیروی کن. سپس می فرماید: ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا بَيانَه (2) سپس بیان (و توضیح) آن (نیز) بر عهده ماست.

علامه طباطبایی در خصوص این آیه می گوید: آیه یاد شده همسان آیه وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُقْضى‏ إِلَيْكَ وَحْيُهُ (3) است که در آن، به پیامبر خطاب شده است
که به هنگام نزول وحی آسمانی تعجیل نکند. (4)

بنابراین، نزول قرآن ، جمع ، تلاوت ، بیان وتفصیل معانی آن همه بر عهده خداوند است؛ همو که قرآن از سوی او نازل شده است.

-------------------------------------------------------------------
1- قیامت، آیه ۱۸.
۲. همان، آیه ۱۹.
۳. طه، آیه ۱۱۴.
۴. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۱۰۹.
----------------------------------------------------------------

مبانی تفسیر قرآن . سید رضا مودب .ص 46 تا 51