معاد : يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار : يَوْمٍ تَشْخَصُ فيهِ الْأَبْصارُ :

يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار :

يَوْمٍ تَشْخَصُ فيهِ الْأَبْصارُ :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر: «يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار»؛ آنها از روزى مى‏ترسند كه در آن، دلها و چشمها زير و رو مى‏شود . (1)

آیه شریفه در خصوص مردان الهی است ؛ مردانی که می ترسند از روزی که قلب ها و چشم ها در آن روز دگرگون می شود. آیه دیگری نیز بدان اشاره دارد که مربوط به ظالمان است ؛ خداوند می فرماید: «لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فيهِ الْأَبْصارُ»؛ كه چشمها در آن (به خاطر ترس و وحشت) از حركت بازمى‏ ايستد . (2)

در هر دو آیه اشاره به اسراری از قیامت دارد که هر انسان اندیشمندی را به فکر فرو می برد و پیام های مهمی برای همه انسان ها دارد .

بنابراین عرصه محشر از جهت سابقه حوادث تکان دهنده ای که هنگام قیامت به وقوع می پیماند ، بسیار هولناک است. فرشتگان الهی با حضور گواهان برای رسیدگی به حساب بندگان می آیند، هر آن عملی که انسان در دنیا انجام داده ، آشکار می شود و در آن روز هیچ چیزی قابل جبران نیست و انسان هیچ یار و فریاد رسی ندارد ؛ هر یک از آن حوادث به تنهایی کافی است که دل انسان مومن را دگرگون نماید.

در آیه نخست از رجال الهی سخن می گوید و می فرماید مردان الهی در آن روز نگرانند که قلب ها و بصر ها زیر و رو می شوند و آیه دوم درباره ظالمان و اهل گناه بوده که آنان نیز نگرانند و بنابرین همه در آن روز در حالت ترس هستند؛ چرا که هیچ کس از عاقبت خود ایمن نیست. نیکوکار ممکن است در برخی از اعمال خود ، قصد خیر به صورت کامل نداشته و از همه برکات الهی بهره مند نشود.

گنهکار نیز نگران نتایج عمل خود است که چه تلخی هایی برای او در پیش رو خواهد داشت.

عبارت تتقلب که در آیه آمده بود و در خصوص مردان الهی هست به معنای زیر و رو و دگرگون شدن است و مفسران تعبیرات گوناگونی در معنای این جمله بیان کرده اند که همه حکایت از وحشت و اضطراب فوق العاده ای است که بر درون انسان مستولی می شود. (3)

آیه دوم از عبارت «تَشْخَصُ فيهِ الْأَبْصارُ» استفاده کرده است؛ تشخص از ماده شخوص به معنای از حرکت ایستادن چشم و پلک ها و به یک نقطه خیره شدن است؛ بنابراین از آن جایی که به هنگام تعجب ، گویی چشم انسان می خواهد از حدقه بیرون بیایید در چنین مواردی چنین تعبیر به کار می رود ؛ یعنی انسان ها در عرصه محشر ، چنان غرق وحشت هستند که چشم هایشان از حرکت باز می ایستد و به یک جهتی خیره می شوند ؛ گویی در این تشخص و خیره شدن، چشم ها می خواهند از حدقه بیرون بیایند.

خداوند با عبارت «لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فيهِ الْأَبْصارُ» از حالت سختی یاد می کند و در آیه دیگری خداوند می فرماید «وَ اقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذا هِيَ شاخِصَةٌ أَبْصارُ الَّذينَ كَفَرُوا»؛ و وعده حقّ [قيامت‏] نزديك مى‏شود؛ در آن هنگام چشمهاى كافران از وحشت از حركت بازمى‏ماند . (4)

---------------------------------------------------------------------

(1) نور، 37
(2) ابراهیم، 42
(3)مجمع البیان ج7 ص 228
(4) انبیا، 97