معاد : یوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ يَداهُ : يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً :

َوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ يَداهُ :

يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر: «يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ يَداهُ وَ يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَني‏ كُنْتُ تُراباً»؛ است (1)؛ روزى خواهد بود كه انسان آنچه را از قبل با دستهاى خود فرستاده مى‏بيند، و كافر مى‏گويد: اى كاش خاك بودم و گرفتار عذاب نمى‏شد . هنگامی که کافر خود را در این حالت می بیند خود را سرزنش می کند و البته که این سرزنش سودی ندارد . دیدن اعمال در قیامت در آیه دیگری نیز آمده است و خداوند می فرماید:

«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعيد»؛ (2)روزى كه هر كس، آنچه را از كار نيك انجام داده، حاضر مى‏بيند و آرزو مى‏كند ميان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانىِ زيادى باشد .

بنابراین روز قیامت، روزی است که در آیه اول در وصف آن آمده است «ینظر» و در آیه دوم از «تجد» استفاده شده است، این دو توصیف ، اشاره به حقیقتی در روز قیامت است که اگر کسی به دقت به آن توجه کند او را در فکر فرو می برد و انسان به خود می لرزد.

در آیه اول بیان میدارد که عذاب الهی روزی خواهد بود که انسان انچه را که از پیش برای خود فرستاده است می بیند و می دانیم که در مساله تجسم اعمال و دیدن اعمالی که انسان در این دنیا انجام می دهد گاه از تعبیر تنظر به تنتظر یاد شده است، یعنی انسان در انتظار جزای اعمال خویش است و گاه دیدن اعمال را به دیدن نامه اعمال تفسیر نموده اند و این خاطر که انسان تمامی اعمال خود را با چشم خود می بیند و چیزی از بین نخواهد رفت و آنچنانکه در سوره کهف هم آمده است که خداوند می فرماید: «وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً»؛ (3) همه اعمال خود را حاضر مى ‏بينند .

یعنی انسان آنچه که انجام داده ، حاضر می بیند. تعبیر « حاضرا »یعنی همه چیز در برابر چشمان او مجسم است. يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ. اما کسی که رفتار ناشایست انجام داده در آن روز دوست دارد که بین او و اعمالش یک فاصله ای بیفتد؛
چرا که این اعمال برای او خوشایند نیست و خداست که نفس او را حاضر می کند و البته خدا رئوف و مهربان است. چنین آرزو می نماید که کاش، میان وی و آن عمل های زشت بسی فاصله بود ؛

مرحوم طبرسی از مفسران بزرگ در ذیل آیه 30 آل عمران می گوید از آنجا که اعمال انسان عرض هست و نه جوهر و اعراض هم بعد از تحققشان ، نابود می شوند و از بین می روند و بازگشت آنها دیگر ممکن نیست، پس محال است که در روز قیامت ، خود عمل حاضر شود. (4)
این برداشت را گروهی دیگر از مفسران نیز گفته اند، یعنی تعبیر کرده اند که خود عمل حاضر نمی شود؛ زیرا عمل یک رفتار مادی است و هم چنین اعراض نیز در گذر زمان تغییر حالت می دهند و از بین می روند.

لذا ایشان در ذیل آیه به سراغ دو تفسیر در مورد این معنا رفته و گفته است مقصود از حضوری که در آیه آمده ، حضور نامه های اعمال است و آنچه که فرشتگان از اعمال انسان ها نوشته اند. برخی نیز گفته اند منظور از حضور، حضور جزاست، حضور ثواب و نتیجه اعمال است .

اما آیه الله مکارم سخن طبرسی و سایر مفسرانی را که چنین باوری دارند ، نقد و بیان می دارد که خود عمل انسان در قیامت نمایان خواهد شد ؛

زیرا طبق دانش روز ، عمل انسان یک انرژی است و انرژی تغییر شکل می دهد، اما نابود نمی شود. به این معنا که هر شی ای که وجود پیدا کرد، وجود او معدوم نمی شود، هر چند که تغییر شکل دهد. (5)
در برخی از روایات نیز اشارات مکرری درباره تجسم اعمال و قیامت آمده است (6) و به همین جهت باید بدانیم که اعمال انسان ماندنی است و آیه نیز به همین نکته اشاره دارد.

----------------------------------------------------------------------------------

1- نبا، 40
2- آل عمران، 30
3- کهف، 49
4- مجمع البیان، ج 2، ص 732
5- تفسیر نمونه ج 2 .ص 512
6- معانی الاخبار ص 233