اعجاز قرآن از نظر علمای اهل سنت : قرطبی :

«قرطبى»

محمد بن قرطبى (ت 671 ه‍) صاحب كتاب تفسيرى «الجامع لاحكام القرآن»، معتقد به وجوه دهگانه (1)براى اعجاز قرآن است از نظر او مهم‌ترين آنها، كه اولين آنها نيز به حساب مى‌آيد، اعجاز در نظم بديع و نوين آن مى‌باشد كه به شرح ذيل مى‌باشد:

1 - نخستين وجه در اعجاز قرآن، نظم نوين آن است كه در صورت مقايسه آن با تمامى نظم‌هاى موجود در كلام عرب و غير عرب، تفاوت آن مشهود است، زيرا نظم موجود در قرآن به مانند نظم اشعار عرب، خطبه‌ها و نثرهاى معروف نمى‌باشد

و لذا خداوند مى‌فرمايد: وَ مٰا عَلَّمْنٰاهُ الشِّعْرَ وَ مٰا يَنْبَغِي لَهُ إِنْ هُوَ إِلاّٰ ذِكْرٌ وَ قُرْآنٌ مُبِينٌ (2)«ما هرگز شعر به [- پيامبر] نياموختيم و شايسته او نيست (شاعر باشد)؛ اين (كتاب آسمانى) فقط ذكر و قرآن مبين است.

ايشان گزارشى را از «صحيح مسلم» نقل مى‌كند كه، انيس كه خود از شعراء بزرگ است، و برادر ابو ذر است، مى‌گويد: به شهر مكه وارد شدم و مردى را ديدم كه گمان مى‌رفت، فرستاده خدا است و مردم او را شاعر، كاهن و ساحر مى‌ناميدند، در حالى كه من قول كاهنان را شنيده بودم و سخن او، با قول كاهنان بسيار متفاوت بود، همچنان سخن او، شعر نيز به حساب نمى‌آمد و سخن او ممتاز و حكايت از صداقت او داشت (3).

2 - از ديگر وجوه اعجاز قرآن از نظر قرطبى، اسلوب كلام است، زيرا هر كلامى در قالبها و اساليب خاصى فراهم مى‌شود،

مانند اسلوب ايجاز، اطناب، مساوات، ابهام، استخدام، اطراد، انسجام و... و از اين جهت قرآن، ممتاز مى‌باشد.

3 - از ديگر برجستگى‌هاى قرآن، جزالت، بزرگ منشى، فخامت، صلابت و استوارى قرآن در ارائه مطالب آن است كه در شأن هيچ مخلوقى نيست تا چنين سخنانى را ارائه نمايد، مانند آنجا كه مى‌گويد: أَ فَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمٰاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنٰاهٰا وَ زَيَّنّٰاهٰا وَ مٰا لَهٰا مِنْ فُرُوجٍ وَ الْأَرْضَ مَدَدْنٰاهٰا وَ أَلْقَيْنٰا فِيهٰا رَوٰاسِيَ وَ أَنْبَتْنٰا فِيهٰا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ (4)«آيا آنان به آسمان بالاى سرشان نگاه نكردند كه چگونه ما آن را بنا كرديم و چگونه آن را (به وسيله ستارگان) زينت بخشيده‌ايم و هيچ شكافى و ناموزونى در آن نيست و زمين را گسترش داديم و در آن كوه‌هائى عظيم و استوار افكنديم و از هر نوع گياه بهجت‌انگيز در آن رويانديم».

چنين صلابتى از بزرگترين پادشاهان دنيا نيز سر نمى‌زند چه برسد به ديگران، و باز مانند آيه شريفه كه مى‌فرمايد: لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلّٰهِ الْوٰاحِدِ الْقَهّٰارِ (5)«حكومت امروز براى كيست‌؟ براى خداوند يكتايى قهّار است.

قرطبى به نقل ابن حصار مى‌گويد كه سه وجه مذكور در اعجاز قرآن، يعنى نظم، اسلوب و جزالت در هر سوره‌اى، بلكه در هر آيه‌اى يافت مى‌شود و اين سه ويژگى، بدون ضميمه نمودن ديگر وجوه اعجاز، هر آيه و سوره‌اى را ممتاز از غير قرآن نموده است و تحدّى و تعجيز قرآن هم، متوجه آنها بوده است.

--------------------------------------------------------------
(1) - الجامع لاحكام القرآن، قرطبى، ج اول، ص 52-54. (2) -

(2) يس/ 69.

(3) - الجامع لاحكام القرآن قرطبى، ج 1، ص 52.

(4) - ق/ 6-7.

(5) - غافر/ 16.