تفاسیر عرقانی :

به گروهى از تفسيرهاى عرفانى كه گرايش غالب آنها عرفانى و يا يكى از گرايش‏هاى غالب آنها عرفانى است، اعم از شيعه و اهل سنت، به ترتيب عصر و زمان حيات مفسران آنها، اشاره مى‏شود:

1- تفسير القرآن العظيم‏

تأليف سهل بن عبد اللّه تسترى، از عالمان عارف اهل سنت (م 283 ق) است. تفسير تسترى، دربردارنده بخشى از آيات قرآن است، و در مواردى در ذيل برخى آيات، مطالبى را بيان كرده كه پس از جمع‏آورى آنها، به نام تفسير تسترى معروف شده است. او از عارفانى بود كه معتقد بودند در تفسير قرآن مى‏بايد به بطن آن توجه داشت و هر آيه‏اى چه‏بسا داراى ظاهر و باطن است.
تفسير منسوب به تسترى برخاسته از آراى عرفانى او است و در آن كمتر به ظاهر الفاظ، لغت و ادبيات توجه شده است. هدف او، ارائه معانى باطنى و نهفته قرآن به شيوه عرفانى است. «2»
__________________________________________________
(1). روح الله موسوى خمينى، آداب الصلاة، ص 200؛ تفسير سوره حمد، ص 95.
(2). ذهبى، همان، ج 2، ص 385.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 262

----------------------------------------------------------------------------------------
2- لطائف الاشارات‏

تأليف ابو القاسم عبد الكريم بن هوازن قشيرى (م 465 ق) داراى مذهب شافعى و به زبان عربى است. اين تفسير دربردارنده تمامى آيات قرآن و معروف به تفسير قشيرى است. او صاحب كتاب آداب الصوفيه و رسالة القشيرى نيز مى‏باشد. تفسير لطائف الاشارات براساس مذهب صوفيه تدوين شده و سراسر آن، اشارات تفسيرى و اسرار الهى است. او از شعر، لغت، ادبيات و نقل اقوال در تفسير اشارى خود بهره برده است.

قشيرى در عقيده اشعرى و در فقه شافعى بوده است. در مسائل كلام و اعتقادى نيز رأى خويش را در ذيل تفسير آيات ذكر كرده و از احاديث، بدون نقد و بررسى آنها بهره برده است. هدف او در تفسير، بيان نكات اشارى و رمزى براى صوفى است، چرا كه معتقد بود تنها آنها مى‏توانند اين مطالب را درك كنند. او تفسير ديگرى نيز به نام التيسير فى التفسير داشته كه قبل از تفسير لطائف نگاشته شده است. قشيرى نگرش‏هاى اهل تصوف را به ايجاز در ذيل آيات بيان داشته، گرچه ظاهر آن خوشايند است، اما مواردى از آن مستند نيست. «1»