تفاسیر لغوی :

3- تفسير مفردات الفاظ قرآن‏
تأليف ابو القاسم حسين بن محمد بن مفضل، معروف به راغب اصفهانى (م 503 ق) و به زبان عربى است. او با همّت فراوان معانى لغوى آيات قرآن را بيان مى‏كند. راغب از عالمان اهل سنت در قرن پنجم است كه كتابش تاكنون مورد استناد بوده است. شيوه راغب در كتاب مفردات نخست به بيان ماده لغت، به همراه معناى حقيقى و سپس ذكر مشتقات و معانى مجازى است و در نهايت، ميزان ارتباط معانى مجازى با معانى حقيقى را با ذكر شواهدى از آيات، احاديث، اشعار و گفتار عرب‏
__________________________________________________
(1). خرمشاهى، همان، ص 2100؛ معرفت، همان، ج 2، ص 503.
(2). خرمشاهى، همان، ص 720.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 227
بيان داشته است.
او با شخصيت‏هاى علمى، مانند زمخشرى صاحب كتاب تفسيرى كشاف و مرحوم شيخ طبرسى صاحب كتاب تفسير مجمع البيان معاصر بود كه آنان نيز بررسى‏هاى لغوى ارزنده‏اى را در تبيين آيات قرآن انجام داده‏اند. راغب معتقد بود كه نخست بايد معناى اصلى هرواژه را جست‏وجو كرد و هرواژه، داراى اصل و معناى واحدى است كه فروع آن ناشى از آن مى‏باشد.
راغب در كتاب مفردات قرآن براساس ترتيب الفبايى به ريشه اصلى واژه‏هاى قرآنى پرداخته و در ضمن هرواژه به مشتقات آن با ذكر مثال‏هايى از آيات اشاره كرده است. او به تأليف كتاب تفسيرى ديگرى نيز به نام جامع التفاسير همت گماشت كه توفيق اتمام آن را نيافت و آن‏چه اكنون از آن موجود است، شامل سوره حمد و بخشى از سوره بقره مى‏باشد كه با تحقيق حسن فرحات در كويت چاپ شده است. «1»
4- تفسير وجوه قرآن‏
تأليف ابو الفضل حبيش بن ابراهيم تفليسى (م 600 ق) معروف به وجوه قرآن تفليسى و به زبان فارسى است. تفليسى عالم به صرف و نحو و لغت و نجوم و طب بوده است.
او داراى آثار فراوانى به فارسى و عربى است. تفليسى به ترتيب الفبا، به بررسى معنايى كلمات قرآن و وجوه آنها مى‏پردازد.
مقصود از وجوه در نظر او، معناى «موضوع له» نيست، بلكه مستعمل‏فيه و كاربرد واژه‏هاى قرآنى است، خواه آن كاربرد معناى حقيقى باشد يا مجازى يا استعارى يا
__________________________________________________
(1). زركلى، الاعلام، ج 2، ص 255؛ حاجى خليفه، كشف الظنون، ج 2، ص 1773؛ زركشى، البرهان، ج 1، ص 291.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 228
كنايى، به نحو اشتراك لفظى باشد يا اشتراك معنوى. تلاش تفليسى تبيين وجوه معانى كلمات قرآن و پرده‏برداشتن از كلمات مبهم و چندپهلو است. برخى محققان معتقدند كه تفليسى، كتاب وجوه القرآن مقاتل بن سليمان را برگزيده و پس از ترجمه آن به فارسى، آن را گسترش و تكميل كرده است. كتاب وجوه قرآن تفليسى از منابع مهم در فهم وجوه قرآن مى‏باشد كه مورد توجه مفسران بوده است.