شرح چهل حدیث امام خمینی : حدیث اول .

فصل در اشاره به بعضى قواى باطنيه است‏

بدان كه خداوند تبارك و تعالى به يد قدرت و حكمتش در عالم غيب و باطن نفس قوايى خلق فرموده داراى منافع بيشمار و آنچه مورد بحث ما است در اين مورد سه قوّه است و آن «واهمه» و «غضبيه» و «شهويه» است.

و هر يك از اين قوا منافع كثيره دارند از براى حفظ نوع و شخص و تعمير دنيا و آخرت، كه علما ذكر كرده‏اند و اكنون ما را به آن احتياجى نيست. و آنچه لازم است در اين مقام تنبه دهم آن است كه اين سه قوّه سر چشمه تمام ملكات حسنه و سيّئه و منشأ تمام صور غيبيه ملكوتيه است.

و تفصيل اين اجمال آنكه انسان همين طور كه در اين دنيا يك صورت ملكى دنيا وى دارد، كه خداوند تبارك و تعالى آن را در كمال حسن و نيكويى و تركيب بديع خلق فرموده كه عقول تمام فلاسفه و بزرگان در آن متحير است و علم معرفة الاعضاء و تشريح تاكنون نتوانسته است معرفت درستى به حال آن پيدا كند و خداوند انسان را از بين مخلوقات امتياز داده به حسن تركيب و جمال نيكو منظر، كذلك از براى او يك صورت و شكل ملكوتى غيبى است، كه آن صورت تابع ملكات نفس و خلق باطن‏
__________________________________________________
شرح چهل حديث (اربعين حديث)، ص: 15
---------------------------------------------------------------------------

است در عالم بعد از موت، چه برزخ باشد يا قيامت. انسان اگر خلق باطن و ملكه و سريره‏اش انسانى باشد، صورت ملكوتى او نيز صورت انسانى است.

ولى اگر ملكاتش غير ملكات انسانى باشد، صورتش انسانى نيست و تابع آن سريره و ملكه است. مثلا اگر ملكه شهوت و بهيميت بر باطن او غلبه كند و حكم مملكت باطن حكم بهيمه شود، انسان صورت ملكوتيش صورت يكى از بهائم است مناسب با آن خلق.

و اگر ملكه غضب و سبعيّت بر باطن و سريره‏اش غلبه كند و حكم مملكت باطن و سريره حكم سبع شود، صورت غيبيه ملكوتيه صورت يكى از سباع است. و اگر و هم و شيطنت ملكه شد و باطن و سريره‏اش داراى ملكات شيطانيه شد، از قبيل خدعه، تقلب، نيمه، غيبت، صورت غيب و ملكوتش صورت يكى از شياطين است به مناسبت آن. و گاهى ممكن است به طريق تركيب دو ملكه يا چند ملكه منشأ صورت ملكوتى شود.

آن وقت به شكل هيچيك از حيوانات نمى‏شود، بلكه صورت غريبى پيدا مى‏كند كه هيچ آن صورت مدهش و موحش بد تركيب در اين عالم سابقه ندارد. از پيغمبر خدا، صلّى اللّه عليه و آله، نقل شده كه بعضى مردم در قيامت محشور مى‏شوند به صورتهايى كه نيكوست پيش آنها ميمون [ها] و انترها [1].

بلكه ممكن است از براى يك نفر در آن عالم چند صورت باشد، زيرا كه آن عالم مثل اين عالم نيست كه يك چيز بيش از يك صورت قبول نكند. و اين مطلب مطابق با برهان نيز هست و در محل خود مقرر است.

و بدان كه ميزان در اين صور مختلفه، كه يكى از آنها انسان است، و باقى چيزهاى ديگر، وقت خروج نفس است از اين بدن و پيدا شدن مملكت برزخ و غلبه سلطان آخرت كه اوّلش در برزخ است. در وقت خروج از بدن با هر ملكه‏اى از دنيا رفت با آن ملكه صورت آخرتى مى‏گيرد، و چشم ملكوتى برزخى او را مى‏بيند، و خود او هم وقت گشودن چشم برزخى خود را به هر صورتى هست مى‏بيند، اگر چشم داشته باشد.

لازم نيست كسى كه در اين دنيا به صورتى هست آن جا هم به همان صورت باشد. خداى تعالى مى‏فرمايد [به‏] نقل از بعضى كه در وقت حشر مى‏گويند: «خدايا چرا مرا كور محشور كردى با آنكه در دنيا چشم داشتم؟» جواب مى‏فرمايد: «چون تو آيات ما را فراموش كردى امروز فراموش شدى [2].

اى بيچاره، تو چشم ملكى ظاهر بين داشتى، ولى باطن و ملكوتت كور بود. كورى خودت را حالا ادراك كردى، و الا از اوّل كور بودى، چشم بصيرت باطنى كه آيات خدا را به آن مى‏بينند نداشتى. اى بيچاره، تو قامت مستقيم و صورت خوش تركيب‏
__________________________________________________
[1] يحشر بعض النّاس على صور تحسن عندها القردة و الخنازير. علم اليقين، ج 2، ص 901.
[2] اشاره است به آيه قال ربِّ لِمَ حَشَرْتَنى أَعْمى وَ قَدْ كُنْتُ بَصيرا. قال‏ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسِيَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى.

(طه 125- 126).
شرح چهل حديث (اربعين حديث)، ص: 16

----------------------------------------------------------------------------

ملكى دارى، ميزان ملكوت و باطن، غير از اين است، بايد استقامت باطنى پيدا كنى تا مستقيم القامة در قيامت باشى. بايد روحت روح انسانى باشد تا صورت عالم برزخ و آخرتت صورت انسان باشد.

تو گمان مى‏كنى كه عالم غيب و باطن، كه عالم كشف سراير و ظهور ملكات است، مثل عالم ظاهر و دنيا است كه اختلاط و اشتباه در كار باشد: چشم و گوش و دست و پا و ساير اعضايت- همه با زبانهاى ملكوتى، بلكه به قول بعضى با صورتهاى ملكوتى، شهادت به هر چه كردى مى‏دهند.

هان اى عزيز گوش دل باز كن و دامن همت به كمر زن و به حال بدبختى خود رحم كن، شايد بتوانى خود را به صورت انسان گردانى و از اين عالم به صورت آدمى بيرون روى كه آن وقت از اهل نجات و سعادتى.
مبادا گمان كنى اين‏ها موعظه و خطابه است، اين‏ها همه نتيجه برهان حكمى حكماى عظام و كشف اصحاب رياضت و اخبار صادقين و معصومين است، در اين اوراق بناى اقامه برهان و نقل اخبار و آثار زياد نيست.