اعجاز قرآن : عالمان اهل سنت : عبد الله دراز

«عبد اللّه دراز»

محمد عبد اللّه دراز از صاحب نظران معاصر در مسائل قرآنى و صاحب كتاب «النبأ العظيم» است كه در بردارنده نظريات جديدى در مورد قرآن مى‏باشد.

او اعجاز قرآن را از زاويه جديدى نگريسته است و قرآن را از نظر آهنگ و موسيقى آن، معجزه‏ ى برجسته مى‏داند و معتقد است كه هرگاه كسى به صوت قرآن گوش فرا دهد، گرچه خود بر لغت عربى آشنا نباشد، صوت قرائت قرآن، براى او دلنشين و دلربا است.

در هنگام قرائت قرآن، وقتى شنونده، دل به قرآن مى‏دهد و با گوش جان، استماع قرآن مى‏نمايد، از آن لذت مى‏برد و در بين كلمات و حروف آن، سازگارى و هماهنگى در صوت و قرائت مى‏بيند، به شكلى كه از تكرار آن نيز لذت مى‏برد.(1)

از نظر ايشان نظام صوتى قرآن، اعجاب‏ انگيز و بى‏ مانند است. نظام صوتى قرآن، سازگار با فطرت انسان و جاذب است و هيچ سابقه‏ اى از قبل نداشته و امرى بديع و نوين مى‏باشد. لذا تكرار هر نظام صوتى، براى افراد، چه‏بسا در همان مراحل اول، ملال ‏آور مى‏باشد و لكن قرآن از نظام صوتى خاصى برخوردار است كه نه تنها تكرار آن، ملال‏ آور نيست، بلكه در هر استماعى لذتى خاص است.

از نظر ايشان، ويژگى نظام صوتى قرآن، موجب شده است كه آن را از كهنگى و فرسودگى بدور نمايد و با گذشت زمان، طراوت و شادابى خود را حفظ كرده است، و اين ناشى از قدرت الهى است كه خداوند به صورت اعجاز در قرآن نهاده است.

درك اين اعجاز صوتى قرآن در هنگامى ملموس‏ تر خواهد شد كه كلمات قرآن با كلماتى غير قرآنى جايگزين شود يا هرگونه تغييرى در عبارات آيات فراهم شود كه در آن صورت ديگر اعجاز صوتى قرآن از بين خواهد رفت، لذا ايشان مى‏گويد:

اگر كسى در قرآن، كلام و عباراتى انسانى (غير الهى) را وارد نمايد، از سابقين و

يا از لاحقين، از حكماء، بلغاء، انبياء و مرسلين، هرآينه آن لذت صوتى آن را در نظر هر شنونده‏اى از بين خواهد برد و آن نظام صوتى را براى هر شنونده، دچار اضطراب خواهد كرد و نداى از درون براى آن شنونده برخواهد خواست كه كلام خدا با غير آن مخلوط شده و قرآن نيز آن را از خود دور خواهد ساخت‏.(2)

ايشان مزيت ديگر قرآن را مربوط به خطابهاى آن مى‏داند كه از جمله اعجازهاى قرآن به حساب مى‏آيد، زيرا خطابهاى قرآنى گرچه عام و براى عموم است، اما متوجه، افراد خاص نيز هست و از يك برترى خاصى نسبت به خطابهاى ديگر برخوردار است.

طبيعى است كه جمع ويژگيهاى خطاب به خاص و عام در خطاب واحد براى بشر غير ممكن است. زيرا در خطاب عام و براى عموم، مردم مى‏بايد، كلمات و عبارات روشن، و به همراه شرح باشد؛ در حالى‏كه خطاب براى خواص اگر همراه رمز و اشاره هم باشد، براى آنها كافى است.

از اين‏ رو اگر براى خواص، كلام همراه با شرح و تفصيل باشد، ملال ‏آور است؛ همان‏طور كه اگر خطاب براى عموم، رمزى و اشارى و مجمل باشد، كلام داراى ابهام مى‏شود و هدف گوينده حاصل نمى‏شود.

اما خطاب‏هاى قرآن از برجستگى خاصى برخوردار است كه هم براى عموم سودمند است و هم براى خواص، مفيد و قابل استفاده. از اين جهت خطابهاى قرآنى، همان‏طور كه براى كودكان، قابل استفاده است، براى بزرگان نيز مفيد است؛ همچنان كه براى مردان، زنان، عالمان و متخصّصان در فن و جويندگان در راه علم كه هنوز به مراتبى از علم نرسيده ‏اند، خطابهاى قرآنى سودمند است.

به طور خلاصه، خطابهاى قرآنى براى همه گروه هاى سنى و علمى و براى همه مخاطبينش، اعم از زن و مرد، كوچك و بزرگ، عالم، کم ‏علم و... سودمند است و هركس به اندازه ظرفيتش از آن بهره مى‏برد، درحالى‏كه كتابهاى ديگر غالبا براى مخاطبين خاصى فراهم شده و تنها مخاطبين معلوم و محدودى مى‏توانند از آن بهره ببرند.

همان‏طور كه قرآن، هم قوه عاقله انسان را اشباع مى‏كند و هم قوه عاطفه و احساس او را و اين دو قوه كه هركدام قلمروى خاص دارند، يعنى قوه فكر و قوه وجدان، هر دو در مورد قرآن كاملا و در كنار هم مورد توجه هستند. درحالى‏كه در ديگر كلام ها، يكى از آن دو، مورد توجّه و اهتمام مى‏باشد.(3)

----------------------------------------------------
1- النبأ العظيم، عبد اللّه دراز، ص 101-103
2- همان .
3- همان