تفاسیر عرفانی :

6- تبصير الرحمن و تيسير المنّان‏
تأليف على بن احمد بن ابراهيم مهايمى (م 835 ق) داراى مذهب حنفى و به زبان عربى است. نام كامل تفسير او تبصير الرحمن و تيسير المنّان ببعض ما يشير الى اعجاز القرآن است.
مهايمى يكى از صوفيان قرن نهم بوده و تفسير او از رويكردى صوفيانه برخوردار است .

__________________________________________________
(1). همان، ص 464.
(2). خرمشاهى، همان، ص 716.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 265

----------------------------------------------------------------------------

تفسير تبصير الرحمن، دربردارنده تمامى آيات به جز سوره حمد، به شكل موجز بوده، و آغاز سوره‏ها را با تفصيل بيشترى ذكر كرده است. هم‏چنين معتقد به كثرت معناى «بسم اللّه» است.

او در آغاز تفسير، مقدمه‏اى در كلام الهى، معناى نزول، معناى حديث و تفسير به رأى، فرق بين تفسير و تأويل و معناى استعاره آورده و معتقد است كه در تفسير به نكته‏هاى عارفانه و اشارى دست‏يافته كه ديگران از آن بى‏اطلاع بوده‏اند. از بيان شأن نزول و اعراب گذر كرده و بيشتر متوجه معناى نهفته، درونى و رمزى قرآن شده است، گرچه در مواردى به مباحث لفظى هم پرداخته است. مهايمى تلاش كرده تا از تناسب آيات و سوره‏ها و اسرار بلاغى آنها، شگفتى و اعجاز قرآن را بيان كند. وى در مواردى به مباحث فقهى هم اشاره كرده است. «1»

7- الفواتح الالهيه و المفاتيح الغيبية الموضحة للكلم القرآنية و الحكم الفرقانية

تأليف نعمة اللّه بن محمود نخجوانى (م 920 ق) و به زبان عربى است. او از عالمان بزرگ صوفيه، اهل سنت و صاحب كتاب حاشية على انوار التنزيل فى التفسير است. تفسير او موجز و دربردارنده تمامى آيات و به سبك اشارى و عرفانى است. براى او درب‏هايى از فهم مطالب عرفانى قرآن باز شده كه به اعتقاد او هبه آسمانى بوده، لذا نام آنها را الفواتح الالهيه قرار داده است.
او در آغاز تفسير از برخى مسائل عرفانى سخن گفته و سپس به تفسير هرسوره و نكته‏هاى عرفانى آن پرداخته است. از اصطلاحات صوفيه براى اهل معرفت سخن گفته و مواردى از كشف و فتوحات ربانى خويش را براى اهلش بيان داشته است.
__________________________________________________
(1). ايازى، همان، ص 228.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 266

-----------------------------------------------------------------------------

نخجوانى در روش عرفانى تفسير آيات از محيى الدين ابن عربى و هم‏چنين از عالم صوفى قرن پنجم، قشيرى، متأثر بوده است. «1»