توصیف خاص از قیامت در قرآن : یوم القیامه

توصیف خاص از قیامت در قرآن :

توصیف خاص از قیامت، با عبارت «یوم» بیان شده و در آیات قرآن ، موارد فراوانی از آن وجود دارد، در برابر توصیف عام و کلی از قیامت که بیانگر وصف عامی برای قیامت بود . در توصیف خاص از قیامت از اوصاف روز خاصی در قیامت یاد شده که به شرح ذیل است :

یوم القیامه :

از مهمترین توصیف های خاص در مورد جهان آخرت، وصف «یوم القیامه» است که هم معنی رستاخیز می باشد. به نظر می رسد که معروفترین توصیف و عبارت درباره رستاخیز عبارت «قیامت» باشد که از ماده قیام گرفته شده و در قرآن بیش از 60 مورد از آن روز بزرگ، یعنی روز قیامت با عنوان «یوم القیامه» یاد می کند. انسان هنگامی که می خواهد به طور جدی کاری را انجام دهد، بر پا می خیزد. برپا خواستن برای انجام کاری مهم است؛ به همین جهت قیام را که از واژه یقوم و قوم هست در همین معنی به کار می برند و بیانگر آن است که اگر ملتی، قیام می کند و یا فردی، قیام می کند، یعنی نسبت به کارش اراده و تصمیمی جدی دارد. واژه قیامت هم از آن جهت هست که در آن روز، اراده انسان و اراده خدا و اراده شاهدان بر شهادت دادن، اراده قاطع و جدی است.

عبارت «یوم القیامه» به نظر می رسد از مشهورترین نام های روز رستاخیز و روز قیامت است. از جمله در سوره انبیا خداوند می فرماید: «وَ نَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَة»؛ ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می کنیم ؛ خداوند با عبارت یوم القیامه از آن روز یاد نموده که بیان می کند که در آن روز ترازوها، کاملا حقایق را روشن می کنند؛ برخلاف دنیا که شاید اسباب و علل و ترازوها و ابزاری که برای سنجش در آن به کار می رود، به خوبی نمی تواند همه حقایق را نشان دهد و با دخالت هایی که انسان در آن ترازوها انجام می دهد، گاهی حق پوشیده می ماند؛ ولی در قیامت چنین نیست و همه سنجش ها بر پایه عدالت و حق است.

قیامت روزی است که موازین قسط در آنجا برپا می شود و در آنجا حقیقت و واقعیت همه چیز به خوبی روشن می شود. در اینکه چرا روز قیامت و به پا خواستن در این روز با چنین نامی، بیان شده، در خود قرآن در سوره مطففین آن را چنین توضیح می دهد: «يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمين».
قیامت روزی است که در دادگاه عدل او و در محضر خداوند همه حاضر و بر پا می شوند ؛‏ بنابراین عبارت یقوم الناس همان قیامت است، یوم یقوم الناس یعنی روزی که همه بر پا می شوند تا در محضر حق بایستند، پس قیامت را از این جهت قیامت می گویند که برای آن روز، همه انسانها گویا می ایستند و برپا می شوند و در واقع در آن روز مردم در برابر خداوند به پا می خیزند.

در آیه دیگری هم در سوره نبأ چنین آمده است: «يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفًّا» ؛ در آن روز فرشته اعظم خدا که نامش روح است با سایر ملائکه در یک صف برای اجرای فرمان الهی قیام می کنند. این معنا نیز توصیفی است از قیامت که آن روز را قیامت می گویند؛ بخاطر آن که فرشته روح در کنار سایر فرشتگان قیام می کنند و همه برای اجرای فرمان الهی در یک صف و ردیف کنار هم می ایستند. چنین نام گذاری برای قیامت به علت دیگری نیز می تواند باشد که در قرآن در سوره غافر به آن اشاره شده که چنین است: «يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهاد» روزی که در آن شاهدان و گواهان برای شهادت بر اعمال انسان ها به پا می خیزند؛ روزی که در واقع به پا خواستن، برای شهادت دادن است.

در برخی از آیات هم از قیامت با عبارت دیگری یاد شده است، مانند آن که خداوند در سوره ابراهیم می فرماید: «يَوْمَ يَقُومُ الْحِساب»‏ ؛ آن روز، روز برپایی حساب است و روزی است که در آن حساب و کتاب بر پا می شود و همه اعمال خود را می بینند. در واقع، چند آیه یاد شده، وصف قیامت را بیان می کند که روزی است که مردم قیام می کنند «یوم یقوم الناس»، یا روزی است که روح و ملائکه قیام می کنند و برپا می شوند «یقوم الروح و الملائکه» و یا روزی است که شاهدان به پا می شوند؛ «یوم یقوم الاشهاد»، یا حساب ها بر پا می شود «یوم یقوم الحساب»؛ به نظر می رسد که همه موارد یاد شده، میتواند معتبر و دقیق باشد و هر یک به خصوصیتی از روز قیامت اشاره دارد. در همه آنها نقطه مشترک، روز قیام و تعبیر «یوم یقوم» وجود دارد که به معنای روز برپایی است.

در خصوص قیامت ، حدیثی از امام سجاد علیه السلام، آمده است که می فرماید: قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع‏ أَشَدُّ سَاعَاتِ‏ ابْنِ‏ آدَمَ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ السَّاعَةُ الَّتِي يُعَايِنُ فِيهَا مَلَكَ الْمَوْتِ وَ السَّاعَةُ الَّتِي يَقُومُ فِيهَا مِنْ قَبْرِهِ وَ السَّاعَةُ الَّتِي يَقِفُ فِيهَا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَإِمَّا إِلَى الْجَنَّةِ وَ إِمَّا إِلَى النَّارِ.

امام سجاد (ع) نقل مى‏كند كه فرمود: سخت‏ترين ساعت‏هاى فرزند آدم سه ساعت است، ساعتى كه در آن فرشته مرگ را مى‏بيند و ساعتى كه در آن از قبر برمى‏خيزد و ساعتى كه در آن در برابر خدا قرار مى‏گيرد، كه يا به بهشت و يا به آتش مى‏رود .

بنابراین شدیدترین ساعات انسان ها سه ساعت یا سه مرحله است. نخست؛ ساعتی که فرشته مرگ را در برابر خود می بیند، یعنی با او رو به رو و مواجه می شود؛ زیرا آمده تا جانش را بگیرد و عمرش به پایان رسیده و مرگش نزدیک شده است و باید آماده کوچ از این دنیا باشد و دوم؛ ساعتی که انسان از قبر بر می خیزد و قیامت شده است و همه چیز برپا می شود و انسان هم از درون قبر بر پا می شود و سوم؛ ساعتی که در برابر خداوند متعال می ایستد و باید پاسخ گوی اعمال خود باشد؛ البته بعد از اینکه انسان قیام می کند تا اینکه خداوند برای عمر او در دنیا و چگونگی دنیای او حکم و قضاوت کند، در محضر خدا می ایستد. در هر صورت، حدیث یاد شده، نشان دهنده آن است که قیامت از ساعات بسیار مهم زندگی هر بشری است.

از دیگر آیاتی که نام قیامت در آن به کار رفته، آن جاست که خداوند می فرماید: «فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فيما كانُوا فيهِ يَخْتَلِفُونَ»؛ خداوند، روز قيامت، درباره آنچه در آن اختلاف داشتند، داورى مى‏كند . در روز قیامت خداوند بین انسانها در مواردی که انسان ها با هم اختلاف و نزاع داشتند، حکم می کند؛ گویا حکم خدا در بعضی از موارد برای انسان ها، روشن نبوده یا می دانستند اما حاضر به پذیرش آن نبوده اند؛ ولی خداوند در روز قیامت برای آنها حکم می کند و حکم یعنی قضاوت عملی. در آیه دیگری، خداوند می فرماید: «وَ الَّذينَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ»؛ در حالى كه پرهيزگاران در قيامت، بالاتر از آنان هستند؛ (چرا كه ارزشهاى حقيقى در آنجا آشكار مى‏گردد، و صورت عينى به خود مى‏گيرد) و خداوند، هر كس را بخواهد بدون حساب روزى مى‏دهد . آنانی که اهل تقوا هستند، «فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَة»؛ انگار بالای سرشان روز قیامت هست و این تعبیر اشاره به این دارد که چقدر قیامت را باور دارند و می بینند، در ادامه می فرماید خداوند کسانی را که بخواهد، بدون حساب رزق می دهد.

در آیه دیگری نیز از قیامت یاد شده است و خداوند می فرماید: «كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ إِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ»؛ هر كسى مرگ را مى‏چشد و شما پاداش خود را بطور كامل در روز قيامت خواهيد گرفت؛ آنها كه از آتش (دوزخ) دور شده و به بهشت وارد شوند نجات يافته و رستگار شده‏اند و زندگى دنيا، چيزى جز سرمايه فريب نيست . آغاز آیه چنین است که هر انسانی یا هر نفسی مرگ را می چشد و این نشان می دهد که مرگ امر تدریجی است و تعبیر «ذائقه» اسم فاعل است و نشان از استمرار مرگ دارد، «وَ إِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُم»؛ اما وقتی انسان مرگ را چشید و مرگ رخ داد، اجر و پاداش هر کسی به طور کامل داده می شود.

همینطور آیه شریفه دیگری که نوعی دعا و مناجات است می فرماید: «رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى‏ رُسُلِكَ وَ لا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْميعاد»؛ پروردگارا! آنچه را به وسيله پيامبرانت به ما وعده فرمودى، به ما عطا كن و ما را در روز رستاخيز، رسوا مگردان زيرا تو هيچ گاه از وعده خود، تخلف نمى‏كنى . پروردگارا به ما بده «ما وَعَدْتَنا عَلى‏ رُسُلِكَ»؛ آنچه را که به رسولانت وعده دادی و میفرماید: «وَ لا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ»؛ روز قیامت که بر پا می شود ما محزون و محروم نشویم، «إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْميعاد»؛ و تو نسبت به وعده هایت تخلف نداری و وعده های الهی تخلف ناپذیر هستند.

در آیه دیگری نیز در در خصوص قیامت، خداوند می فرماید: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلى‏ يَوْمِ الْقِيامَةِ لا رَيْبَ فيهِ وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَديثا»؛ خداوند، معبودى جز او نيست و به يقين، همه شما را در روز رستاخيز كه شكى در آن نيست جمع مى‏كند و كيست كه از خداوند، راستگوتر باشد . آیه یاد شده با قوت از قیامت یاد می کند، ابتدا می فرماید: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ»؛ جز خداوند خدایی نیست، «لَيَجْمَعَنَّكُمْ»؛ حتما شما را جمع خواهد کرد و بر پا خواهید شد و حتما محشر را خواهید دید، «إِلى‏ يَوْمِ الْقِيامَةِ»؛ تا روز قیامت همه جمع خواهند شد، قیامتی که وصفش این است: «لا رَيْبَ فيهِ»؛ هیچ تردید و شکی در آن نیست، کلمه ریب که در آیات قرآن آمده، حکایت از آن دارد که ذره ای در آن تردید نیست و قطعی است و هیچ شک و شبهه ای در آن نیست؛ «مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَديثا»؛ چه کسی است که از خداوند راستگوتر باشد و این قول خداست.

در سوره روم چنین است: «وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُون»؛ آن روز كه قيامت برپا مى‏شود، مجرمان در نوميدى و غم و اندوه فرو مى‏روند . در آن روز که ساعت بر پا می شود؛ مجرمان نومید و مایوس می گردند: «يُبْلِسُ الْمُجْرِمُون»؛ یعنی گنهکاران. طبق بیانی که از آیه شده است، گنهکاران حق دارند در آن روز مایوس و غمگین و ساکت و خاموش گردند؛ چرا که نتایج اعمال خود را می بینند و طبیعی است که آنچه را می بینند، مورد خرسندی و خوشنودی آنها نیست، پس در آن روز مایوس و محزونند. کلمه ابلاس یعنی مایوس و محزون؛ به این معنا که آنها دیگر نمی توانند کاری انجام بدهند و در حالی هستند که در واقع راهی برای جبران و تدارک گذشته ندارند.
ابلاس که در آیه شریفه با عبارت «يُبْلِسُ الْمُجْرِمُون» آمده بود، مقصود از آن حالتی که انسان بسیار محزون است و هیچ راه چاره ای هم ندارد، به چیزی نیاز دارد و باید آن را تهیه می کرده، اما تهیه نکرده است و اکنون غصه می خورد؛ چرا که در شرایط سختی است. خداوند به هنگام ترسیم روز قیامت می فرماید: مجرمان در قیامت دارای چنین شرایطی هستند و نیاز به پرونده ای سرشار از اعمال نیک دارند که در آن ثواب و خیرات و نماز و روزه و کمک به دیگران و ... باشد؛ اما در آن روز بسیاری از این موارد را فراهم نکرده اند و لذا روز ابلاس است. بنابراین یکی از ویژگی های قیامت، تعبیر ابلاس هست که ان شالله چنین تعبیری برای اهل ایمان پیش نیاید.

گاهی قرآن برای قیامت از تعبیر «یوم یقوم الحساب» یاد نموده و میفرماید: «رَبَّنَا اغْفِرْ لي‏ وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ»؛ پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز كه حساب برپا مى‏شود، بيامرز . روزی که حساب بر پا می شود و در اینجا قیامت مقید به قیام حساب شده است. خداوند در آیه دیگری می فرماید: «يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمين»؛ روزى كه مردم در پيشگاه پروردگار جهانيان مى‏ايستند.

گاهی هم قرآن از قیامت با عبارت «یوم یقوم الروح و الملائکه» یاد می کند و می فرماید: «يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفًّا لا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ قالَ صَواباً»؛ روزى كه «روح» و «ملائكه» در يك صف مى‏ايستند و هيچ يك، جز به اذن خداوند رحمان، سخن نمى‏گويند، و (آن گاه كه مى‏گويند) درست مى‏گويند . در آیه دیگر می فرماید: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»؛ ما به يقين پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آورده‏اند، در زندگى دنيا و (در آخرت) روزى كه گواهان به پا مى‏خيزند يارى مى‏دهيم . در هر حال اگر همه این آیات را که در آنها از عبارت «يَوْمَ يَقُومُ» یاد شده است، یا به معنای روز قیام ساعت یا روز قیام حساب یا روز قیام مردم یا روز قیام فرشتگان یا روز قیام گواهان می باشد و تعبیر قیام در آیات یاد شده، همه حکایت از حقیقت مهمی به نام قیامت دارد .

جالب اینکه در میان این تعبیرات، تعبیر «قیام الساعه» مفهوم خاصی دارد، زیرا ساعت آنچنان که گفته شد به معنای جزئی از زمان هست و در اینجا این نکته به ذهن می رسد که آیا واقعا زمان هم برپا می خیزد؟ به نظر می رسد که تعبیر یاد شده، دلیل بر این است که روز قیامت خود موجودی زنده است که قیام و برپایی برای او قابل تصور است و اوست که حرکت می کند.

بنابراین قیامت، قطعا برپا خواهد شد. تمام آیات یاد شده، انسان را متوجه قیامت می کند و اینکه آن روز قطعی است؛ امیدواریم که باورمان نسبت به آن روز بیشتر شود و در آن روز غافل و محزون نباشیم و در آن روز همه باورمندان به قیامت، به خصوص، همه پیروان اهل بیت، روز رستگاری داشته باشند. ان شالله .

معاد در قران . مودب