تفسیر سلبی .
چکیده:
قرآن کریم ستون خیمۀ اسلام است و در اهمیت فهم معانی و مفاهیم آن، همین بس که در حدیث نبوی(ص)، اعتبار روایات بر تطابق با آیات وحی و شیوۀ زندگانی پیامبر اکرم(ص) منوط و مشروط شده است. و برای فهم صحیح همین آیات است که اندیشمندان مسلمان به «تفسیر» روی آورده¬اند. اما این کار همواره بر مسیر صواب پیش نرفته و در برخی تفاسیر، مواردی مشاهده می¬شوند که معانی منتسب به قرآن کریم، با اصول تفکر اسلامی در تضاد و تعارض قرار گرفته¬اند. البته مستشرقین که اطلاعات کمتری از اسلام داشته¬اند نیز دچار اشتباهاتی از این نوع شده¬اند. اما نتیجۀ این اشتباهات از یک سو، تفرقه و تکفیر و برادرکُشی در میان مسلمین، و از سوی دیگر، اسلام¬ستیزی در میان غیرمسلمانان است. برای حل همین معضل، مفسران قرون مختلف، اشتباهات تفسیری مفسرین پیش از خود را بیان کرده¬اند ولی مجاهدت آنان در این راه نتیجۀ کاملی به دست نیاورده، چراکه سخنان ایشان در لابلای تفاسیر مختلف پراکنده هستند و به شیوه¬ای منسجم و متمرکز بیان نشده اند. این نوشتار، با معرفی «تفسیر سلبی» روشی مدوّن و نظام¬یافته را مطرح می¬کند که می¬تواند لااقل بخشی از این مشکلات را حل و فصل نماید. تفسیر سلبی بیان می¬کند که با تعریف مبانی روشن و قاطع، می¬توان برداشت¬های نادرست و تفاسیر ناصواب از آیات الهی را در «محدودۀ غیرقابل قبول» قرار داد؛ به عنوان مثال، ذیل آیۀ «إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ؛ جمال خداوند را مشاهده می¬کنند. قیامت، 23» این اصل عقلی را قرار می¬دهد که «خداوند خالق جهان مادّه و موجودی فرامادّی است» در نتیجه، نمی¬توان خداوند را به چشمِ سر مشاهده کرد، پس هر برداشت یا تفسیری که معنای خدای مادّی بدهد، در محدودۀ غیرقابل قبول قرار می-گیرد؛ اما تفسیر سلبی به اینکه معنای دقیق آیه چیست، وارد نمی¬شود. پس تفسیر سلبی فقط محدودۀ نادرست را مشخص می¬کند و برای این کار نیز با ذکر دلایل لازم، مبناهایی را معرفی می¬کند که می¬توانند مورد اعتماد و تکیه¬اش باشند مانند مبنای برهانی و عقلی؛ و بالعکس، مبناهایی را غیرقابل اعتماد در روش سلبی می¬شمارد مانند مبنای علمی. لازم به ذکر است که «تفسیر سلبی» یک روش یا گرایش تفسیری نیست و در عرض آنها قرار نمی¬گیرد و البته هیچگونه تعارض و تضادی با روش و گرایش مفسر نیز ندارد، بلکه با بیان مبناهایی خدشه ناپذیر، مرزی را ترسیم می¬کند که آنچه بیرون مرز قرار گیرد، غیرقابل قبول است و هرگز قابل انتساب به قرآن کریم نیست مثل «خدای جسمانی» یا «انجام عمل حرام توسط انبیاء(ع)». مخاطبان تفسیر سلبی هم مسلمین هستند و هم غیرمسلمانان چراکه تفسیر سلبی از دلایل عقلی بهره می¬برد، و آنچه به ادراک عقل درآید، فارغ از دین و مذهب است.
کلمات کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، تفسیر سلبی، تفسیر نادرست، مبنای برهانی، مبنای علمی.
