قرآئات : سهم روات در اختلاف قراآت‏

سهم روات در اختلاف قراآت‏ :

گذشت كه به فرموده امام باقر عليه السّلام، اختلاف قراآت از جانب روات بوده است؛
لكنّ الاختلاف يجي‏ء من قبل الرواة (1).

بر اين اساس، هنگام نزول در قراآت قرآن اختلاف نبوده و قرآن بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر نزول واحد و قرائت واحد ارائه گرديده است. اما با گذشت زمان، قاريان و قرّاى قرآن، برخى از كلمات قرآن را، گر چه بسيار اندك، بر قرائتى غير از آن چه نازل شده بود، خوانده‏ اند.

چنين اختلافى خود علل و عواملى دارد كه در بحث قراآت و احرف سبعه در فصل چهارم، در موضوع بررسى علل اختلاف قراآت گذشت و روشن شد كه به عللى، قرائت‏هاى متفاوت (سبعه يا بيشتر) در مورد قرآن رواج يافت. امام باقر عليه السّلام به نقل از زراره كه از تابعين است و در زمان او، اختلاف قراآت رايج شده بود، مى‏فرمايد:
لكنّ الاختلاف يجي‏ء من قبل الرّواة

؛ يعنى اختلاف قراآت از ناحيه روات حاصل شده است. بر اين اساس اختلاف قراآت مستند به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و نزول آسمانى نيست. بلكه مربوط به قاريان و راويان قرآن است كه بر اساس لهجه‏ها، نبودن اعراب، نقطه گذارى و ... قرائت‏هايى در مورد برخى از الفاظ قرآن، آشكار شد.

در تأييد روايت امام باقر عليه السّلام مى‏توان به روايتى از امام صادق عليه السّلام اشاره كرد كه به نقل از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بيان مى‏دارند: «اگر قرآن، همان طور كه نازل شده بود، قرائت مى‏شد، دو نفر با هم اختلاف پيدا نمى‏كردند.»

عن أبي بكر الحضرمي، عن أبي عبد اللّه عليه السّلام قال: إنّ رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله ‏
__________________________________________________
(1) همان، ص 630، ح 12، كتاب فضل القرآن، باب النوادر.

نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 224

---------------------------------------------------------------------------------

قال لعلي عليه السّلام: يا علي! القرآن خلف فراشي فى المصحف و الحرير و القراطيس فخذوه و اجمعوا و لا تضيّعوا كما ضيّعت اليهود التوارة، فانطلق عليّ فجمعه في ثوب أصفر ثم ختم عليه في بيته و قال: لا أرتدي حتى أجمعه و إن كان الرجل ليأتيه فيخرج اليه بغير رداء حتى جمعه قال: و قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله لو أنّ الناس قرؤا القرآن كما أنزل ما اختلف اثنان؛

ابى بكر حضرمى از امام صادق عليه السّلام نقل مى‏نمايد كه حضرت فرمود:

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود: «يا على! قرآن در مصحفى در حرير و كاغذ در كنار من است. آن را بگيريد و جمع نماييد و آن چنان كه يهود، تورات را ضايع نمود، قرآن را ضايع ننماييد.» حضرت على عليه السّلام مشغول به كار شد و آنها را در پارچه زردى قرار داد و به منزل برد و فرمود: «ردا بر نمى‏گيرم تا آن كه آن را جمع نمايم.» و اگر كسى بر او وارد مى‏شد حضرت بدون ردا با او گفت‏وگو مى‏نمود (يعنى از منزل خارج نمى‏شد) تا آن كه آن را جمع نمود .... امام صادق عليه السّلام مى‏فرمايد: پيامبر صلّى اللّه عليه و آله (در پايان) فرمود: «اگر مردم، قرآن را آن چنان كه نازل شد، قرائت مى‏نمودند، دو نفر هم با يكديگر، اختلاف پيدا نمى‏نمودند.» «1»

سند اين روايت رجال موثقى هستند. از همين رو مرحوم على بن ابراهيم قمى، صاحب تفسير قمى كه از تفاسير معتبر و ارزشمند شيعه است، آن را روايت نموده است.

از بررسى متن و محتواى روايت نيز روشن مى‏شود كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن را در پايان حيات ارزشمند خود فرموده‏اند. زيرا تمامى آيات قرآن نازل شده بود و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حضرت على عليه السّلام را متصدى جمع‏آورى آن در يك مصحف نموده‏اند و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در يك تأكيد جدّى فرمودند كه اگر قرآن را هم چنان كه نازل شده است، قرائت نماييد، حتى دو نفر هم با يكديگر اختلاف پيدا نمى‏كنند.
__________________________________________________
(1) بحار الانوار، ج 89، ص 48، كتاب القرآن، باب ما جاء فى كيفية جمع القرآن، روايت 7 و تفسير قمى، ج 2، ص 451، ذيل سوره ناس.
نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 225
----------------------------------------------------------------------------

هم چنين از روايت ياد شده بر مى‏آيد كه در زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله قرآن بر حرف واحد بوده و حضرت پيش بينى كرده‏اند كه در مورد قرائت الفاظ قرآن، برخى از اختلاف‏ها، پيش آيد و لذا تأكيد مى‏نموده‏اند كه مى‏بايد، قرآن هم چنان كه نازل شده است، قرائت شود، تا اختلافى در قرائت آن پيش نيايد.

لذا از نظر شيعه، اختلاف قراآت به زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و نزول آن بر نمى‏گردد، بلكه مربوط به راويان و قرّاى معروف در زمان صحابه و تابعين مى‏شود؛ گر چه همه آنها كوشيدند تا به قرائت و نص اصلى كه نص واحدى بود، برسند، اما موجب پيدايش قراآت شدند.