مباهله چه بود ؟

مُباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران، از رویدادهای صدر اسلام است که نشانه حقانیت دعوت پیامبر(ص) دانسته می‌شود. این واقعه همچنین بر فضیلت پیامبر(ص) و همراهان او در مباهله، یعنی امام علی(ع)، فاطمه(س) و حَسَنین(ع) دلالت دارد.

آیه ۶۱ سوره آل‌عمران از رویداد مباهله سخن گفته و به آیه مباهله شهرت دارد. شیعیان معتقدند در آیه مباهله، امام علی به منزلۀ نَفْس و جان پیامبر(ص) شمرده شده و از این‌رو این آیه را از فضایل امام علی(ع) می‌دانند. این واقعه در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده است.

براساس منابع، پیامبر(ص) پس از مناظره با مسیحیانِ نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند؛ اما در روز موعود، مسیحیان نجران پس از مشاهده اینکه پیامبر(ص) اهل خانواده‌اش را با خود آورده، از مباهله خودداری کردند. مباهله درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت است و بین دو طرفی رخ می‌دهد که هرکدام ادعای حقانیت دارند.

درباره روز و سال وقوع این رویداد، نظرات مختلفی وجود دارد. مشهور تاریخ‌نگاران وقوع آن را در سال ۱۰ قمری می‌دانند. همچنین در کتاب‌های دعا برای روز ۲۴ ذی‌الحجه به عنوان روز مباهله اعمالی ذکر شده است.

درباره این واقعه، آثار نوشتاری و هنری تولید شده است. از جمله آنها نقاشی‌ای است که در نسخه‌ای از کتاب آثارالباقیهٔ ابوریحان بیرونی (تاریخ کتابت نسخه: ۷۰۷ق) درج شده است.

جایگاه و اهمیت
مباهله پیامبر با مسیحیان نجران از وقایعی است که برای اثبات حقانیت پیامبر اسلام در دعوتش، از آن استفاده می‌شود.قرآن، در سوره آل‌عمران، به این رویداد اشاره کرده است. همچنین این واقعه از فضایل پنج‌تن (پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع)) به شمار می‌آید.از آن در منابع تفسیری و تاریخی سخن رفته است. درباره این واقعه، آثار نوشتاری و هنری‌ای تولید شده است.[نیازمند منبع]

آیت الله جوادی آملی:
در نماز یک واجب رکنی داریم یک واجب غیر رکنی، در خصوص امامت و ولایت نیز همین طور است؛ غدیر جزء واجبات رکنی امامت است، مباهله جزء واجبات رکنی ولایت است ، با سالروز ازدواج فرق می‌کند...درست است غدیر مسئله خاصی است ولی قبل از جریان غدیر آیه قرآن صریحاً از وجود مبارک علی بن ابیطالب به عنوان جانِ پیغمبر یاد کرده است ﴿نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ﴾ هم مفسّران بالاتفاق بر این هستند و هم روایات اهل بیت بالاتفاق بر این است و هم تاریخ‌نگاران بالاتفاق این مطلب را نوشتند.

شرح واقعه
اُسقُف مسیحیان نجران در ماجرای مباهله:
«اگر محمد بر حق نبود، با عزیز‌ترین افرادش نمی‌آمد و اگر با ما مباهله کند، پیش از آنکه سال بر ما بگذرد، یک نصرانی بر روی زمین نخواهد ماند.
به روایت دیگری، من صورت‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا درخواست کنند کوهی را از جای خود بركَنَد، هرآینه کنده خواهد شد. پس مباهله مکنید که هلاک می‌شوید و یک نصرانی بر روی زمین نخواهد ماند.»

پیامبر اسلام(ص) هم‌‎زمان با مکاتبه با سران حکومت‌های جهان، نامه‌ای به اُسقُف نجران نوشت و ساکنان نجران را به پذیرش دین اسلام دعوت کرد. گروهی، به نمایندگی از مسیحیان نجران، به مدینه رفتند و در مسجدالنبی با پیامبر اسلام گفتگو کردند. پیامبر ضمن معرفی خود، حضرت عیسی(ع) را بنده‌ای از بندگان خدا معرفی کرد. آنها نپذیرفتند و متولد شدن عیسی(ع) بدون پدر را دلیل بر الوهیت او دانستند.

پس از اصرار دو طرف بر حقانیت عقاید خود، تصمیم بر این شد که مسئله از راه مباهله خاتمه یابد. ازاین‌رو قرار شد فردای آن روز، همگی خارج از شهر مدینه، در صحرا برای مباهله آماده شوند. بامداد روز مباهله، پیامبر(ص) به همراه امام علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) از مدینه خارج شد. وقتی مسیحیان دیدند که پیامبر با عزیزترین افرادش برای مباهله آمده و همچون پیامبران برای مباهله روی دو زانو نشسته است، از مباهله منصرف شدند و درخواست مصالحه کردند. پیامبر نیز به شرط پرداخت جزیه، با درخواست آنان موافقت کرد. پس از برگشتن نصارا به نجران، دو تن از بزرگان هیئت اعزامی با هدایایی، نزد پیامبر(ص) آمدند و مسلمان شدند.
فخررازی از مفسران اهل‌سنت (درگذشت ۶۰۶ق) گفته است که مفسران و محدثان بر این واقعه اتفاق‌نظر دارند.

آیه مباهله

خوشنویسی‌ آیه مباهله (فَمَنْ حَاجَّكَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل‌لَّعْنَتَ اللَّـهِ عَلَی الْكَاذِبِینَ)
مقالهٔ اصلی: آیه مباهله

آیه مباهله آیه ۶۱ سوره آل‌عمران است که به واقعه مباهله اشاره دارد:

فَمَنْ حَاجَّكَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّـهِ عَلَی الْكَاذِبِینَ ﴿۶۱﴾

بنابراین پس از فرارسیدن علم [وحی] به تو، هرکس درباره او [حضرت عیسی(ع)]، با تو به چالش برخیزد، به او بگو: بیایید تا فرزندانمان و فرزندانتان، و زنانمان و زنانتان، و جان‌هایمان و جان‌هایتان را فراخوانیم. آنگاه (به درگاه خداوند)، زاری [تضرّع] کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغ‌گویان نهیم.

به گفته قاضی نورالله شوشتری، مفسران اتفاق‌نظر دارند که «ابنائَنا» (فرزندانمان) در آیه مباهله اشاره به حسن و حسین، «نسائَنا» اشاره به فاطمه(س) و «اَنفُسَنا» اشاره به امام علی(ع) دارد.[۹] همچنین علامه مجلسی احادیثی را که دلالت دارند بر اینکه آیه مباهله در شان آل‌عبا نازل شده، متواتر دانسته است.در کتاب اِحقاق‌الحق (تألیف ۱۰۱۴ق)، حدود شصت منبع از منابع اهل‌سنت ذکر شده‏‌اند که تصریح ‌می‌کنند آیه مباهله درباره این افراد نازل شده است.

پیامبر(ص):
«سوگند به آن خداوندی که جانم در قبضه قدرت اوست، که هلاکت اهل نجران نزدیک شده بود و اگر با من مباهله می‌کردند، همگی به میمون و خوک مسخ می‌شدند و تمام این وادی برایشان آتش می‌شد و می‌سوختند و حق تعالی جمیع اهل نجران را نابود می‌کرد و حتی پرنده بر سر درختان ایشان نمی‌ماند و همه نصاریٰ پیش از سال می‌مردند.»
مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۷۱.

امامان شیعه و برخی از صحابه پیامبر نیز برای اثبات فضایل امام علی(ع) به این آیه احتجاج کرده‌اند.

زمان و مکان
بنا بر منابع تاریخی، واقعه مباهله پس از هجرت پیامبر به مدینه رخ داده است؛ اما درباره سال و روز آن نظرات مختلفی وجود دارد. شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) زمان وقوع مباهله را پس از فتح مکه (سال هشتم قمری) دانسته است.در تاریخ طبری (تألیف ۳۰۳ق) سال دهم قمری ذکر شده است. به گفته محمد محمدی ری‌شهری (درگذشت ۱۴۰۱ش) در کتاب فرهنگ‌نامه مباهله، مشهور تاریخ‌نگاران این رویداد را مربوط به سال دهم و برخی از آنها سال نهم قمری شمرده‌اند.

درباره روز مباهله نیز نظرات مختلفی وجود دارد؛ مانند ۲۱، ۲۴ و ۲۵ ذی‌الحجه. شیخ انصاری، ۲۴ ذی‌الحجه را نظر مشهور می‌داند. همچنین در کتاب‌های دعا، برای روز ۲۴ ذی‌الحجه اعمالی ذکر شده است. شیخ عباس قمی، در مفاتیح‌الجنان این اعمال را آورده است که از جمله آنها دعا، غسل و روزه است.

مکان
واقعه مباهله در مدینه رخ داده است؛ اما مکان دقیق آن مشخص نیست. در نزدیکی بقیع، مسجدی به نام مسجد مباهله و مسجدالاجابه شناخته می‌شود که زائرانْ آن را به‌عنوان مکان مباهله زیارت می‌کنند؛ اما می‌گویند در منابع تاریخی، از مسجدی به این نام یاد نشده است.

-----------------------------------------------
ويكي شيعه.

مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران