معاد : يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ كانَتِ الْجِبالُ كَثيباً مَهيلا :

يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ كانَتِ الْجِبالُ كَثيباً مَهيلا :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر: «يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ كانَتِ الْجِبالُ كَثيباً مَهيلا» است (1)؛ در آن روز كه زمين و كوه‏ها سخت به لرزه درمى‏آيد و كوه‏ها (چنان درهم كوبيده مى‏شود كه) به شكل توده‏هايى از شن نرم درمى‏آيد . ترجف به معنای لرزش شدید است. کثیب یعنی تلی از شن، مهیل هم به معنای روان است؛ لرزش شدید شن ها روان از نشانه های قیامت است.

همچنین کلمه کثیب که در آمده بود به معنای شن متراکم می باشد و مهیل نیز شن بسیار نرمی است که اصطلاحا وقتی پا روی آن گذاشته شود خیلی سریع جا باز کرده و به اطراف پراکنده می شود.

آیات دیگری نیز هست که همین حالت را تایید می کند ؛ در سوره واقعه ، خداوند می فرماید: «وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا، فَكانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا»؛ (2)و كوه‏ها در هم كوبيده مى‏شود، و بصورت غبار پراكنده درمى‏آيد . هر دو آیه درباره کوه ها است هم چنان که خداوند می فرماید: «وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ»؛ و كوه‏ها مانند پشم رنگين متلاشى خواهد بود (3). به این معناست که کوه ها مانند پشم ریز شده می شود که آنقدر ریز شده که به هر سو پراکنده می شود و ذراتی در هوا خواهند بود.

آیاتی که بیان شد با هم سازگارند و هر کدام مرحله ای از بر هم ریختن کوه ها را یاد آور می شوند که زمینه وقوع قیامت را بیان میکند . کوه ها که بر زمین مانند میخ استوار و پا برجا هستند و زمین را محکم کرده اند ، تبدیل به گرد و غباری می شوند که در فضا پخش خواهند شد. در خصوص چند آیه که همه از حوادث روز قیامت حکایت می کنند این سوال وجود دارد که عامل این حرکت و جنبش و این تغییر و تحولات در مورد کوه ها و زمین چیست ؟

ممکن است علت آن جاذبه ای باشد که موقتا از روی زمین برداشته می شود و یا ممکن است حرکت جبال ، حرکت دورانی زمین باشد که موجب درهم کوبیدن کوه ها و سپس پخش شدن آن ها در فضا باشد ؛ ممکن است بخاطر انفجارهای اتمی عظیمی که در هسته زمین رخ می دهد ، همه چیز جا بجا می شود.

در هر حال هر چه باشد همه آنها تاکیدی است بر رستاخیز و اینکه در آن روز اجزای جهان تغییر می کنند و همه چیز بی جان می شوند و بعد حیات می گیرند. این تعابیر یک واقعیت دیگری را نیز مورد نظر دارد و به انسان گوشزد می کند که باغ و چشمه آب که سهل است، کوه های عظیم با همه صلابتشان نیز متلاشی می شوند و به این ترتیب نقش فنا بر پیشانی همه موجودات زده خواهد شد و فرصت و قدرتی برای ماندن نیست و هر چیزی متحول خواهد شد.

در سوره نازعات نیز آمده است: «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَة»؛ (4) آن روز كه زلزله‏هاى وحشتناك همه چيز را به لرزه درمى‏آورد . راجفه به معنای زلزله های شدید است. به طوری که کوه ها با همه استحکامشان به تلی از شن تبدیل می شوند و انسان باید بیندیشد که در چنین شرایطی او چه گونه است و چه جایگاهی دارد. در آن روز انسان باید به ناتوانی خودش فکر کند.

ماده رجف اشاره به تکان های بسیار شدید است و با مقیاس هایی که ما امروز می شناسیم بسیار متفاوت است. تحول و حرکتی که در زلزله روز قیامت است ممکن است برای انسان قابل تصور نباشد.

رجف نیز در آیه دوبار تکرار شده که نشان از تاکید آن دارد. عرب نیز از این اصطلاح برای چیزهایی که تکان های بسیار دارد استفاده می کنند و مثلا می گویند بحر رجاف، یعنی دریایی که تلاطم های بسیاری دارد. یا حتی وقتی گفته می شود اراجیف به معنای سخنانی است که فتنه و آشوب ایجاد می کند و همه چیز را جابجا می کند.

---------------------------------------------------------------

1- مزمل، 14
2- واقعه، 5و 6
3- معارج، 9
4- نازعات، 6