یوم الدین :
از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت، «يَوْمِ الدِّين» به معنی روز جزا می باشد . این نام نیز چندین مرتبه در تعدادی از آیات قرآن به کار رفته است که از همه مشهورتر در سوره حمد هست که خداوند می فرماید: «مالِكِ يَوْمِ الدِّين»؛ خداوندی که مالک روز جزاست ، که در واقع به قیامت و رستاخیز و روز جزا اشاره دارد. در حدیثی از امام سجاد آمده است که هنگامی که آن حضرت به آیه «مالِكِ يَوْمِ الدِّين» می رسید، آنقدر تکرار می کرد که نزدیک بود روح از بدنشان پرواز کند و این نشان از اهمیت یوم الدین دارد.
در سوره حجر نیز به این نام اشاره شده است: «وَ إِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلى يَوْمِ الدِّين»؛ و لعنت (و دورى از رحمت حق) تا روز قيامت بر تو خواهد بود . آیه شریفه در خصوص شیطان بیان می دارد که این غرورت مایه کفرت شد و این کفر برای همیشه تو را مطرود کرد و لعنت و دوری از رحمت خدا تا روز رستاخیز بر تو باد. آیه شریفه به ضمیمه آیات قبل از آن در خصوص شیطان هست و در آیه پیش می فرماید: «فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجيم»؛ خارج شو که از رانده شدگان هستی و سپس می فرماید: «وَ إِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ»؛ لعنت بر تو هست که در واقع دوری از رحمت و نعمات الهی است، «إِلى يَوْمِ الدِّين»؛ تا روز جزا که اشاره به روز قیامت هست. در آیه بعد، شیطان می گوید: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْني إِلى يَوْمِ يُبْعَثُون»؛ پروردگارا مرا مهلت بده تا روزی که روز مبعوث شدن است و خداوند می فرماید: «قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرين»؛ تو از کسانی هستی که به تو مهلت داده شده. در هر حال این آیه شریفه اهمیت یوم الدین را می رساند که لعنت تا آن روز برای شیطان ادامه دارد.
خداوند در آیه دیگری در سوره شعراء می فرماید: «وَ الَّذي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لي خَطيئَتي يَوْمَ الدِّين»؛ و كسى كه اميد دارم گناهم را در روز جزا ببخشد . این آیه نیز از نعمات الهی یاد می کند؛ قبل از این آیه می فرماید: «الَّذي خَلَقَني فَهُوَ يَهْدينِ؛ وَ الَّذي هُوَ يُطْعِمُني وَ يَسْقينِ ؛ وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفينِ»؛ همان كسى كه مرا آفريد و پيوسته راهنماييم مىكند و كسى كه مرا غذا مىدهد و سيراب مىنمايد و هنگامى كه بيمار شوم مرا شفا مىدهد . شاهد مثال در آیه یاد شده عبارت: «وَ الَّذي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لي خَطيئَتي»؛ کسی که من به او امید دارم، مرا درباره ی خطاهایم مورد غفران و رحمت خودش «يَوْمَ الدِّين» در روز قیامت قرار می دهد.
در آیه شریفه بعدی در سوره صافات خداوند متعال می فرماید: «وَ قالُوا يا وَيْلَنا هذا يَوْمُ الدِّين»؛ و مىگويند: اى واى بر ما، اين روز جزاست . آیه یاد شده، اهمیت قیامت را بیان می کند که عده ای وقتی روز قیامت می شود می گویند: «يا وَيْلَنا»؛ وای بر ما، رسید روزی که وعده اش را داده بودند و یوم الدین در واقع روزی است که قبلا برای آنها عجیب بود، اما اکنون برایشان ثابت شده است. در آیات پیشین خداوند می فرماید: «فَإِنَّما هِيَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ»؛ تنها يك صيحه عظيم واقع مىشود، ناگهان همه (از قبرها برمىخيزند و) نگاه مىكنند! و بعد در ادامه آیه می فرماید: «هذا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُون»؛ این همان روزی است که فاصله می افتد، روزی که شما تکذیبش می کردید. این آیه نشان می دهد که برای گروهی از انسان ها وقتی روز جزا و یوم الدین برپا می شود، تازه متوجه درستی و اهمیت این روز می شوند.
در آیه دیگری در سوره ص در خصوص شیطان آمده است : «قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجيم و إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتي إِلى يَوْمِ الدِّين»؛ فرمود: از آسمانها (و صفوف ملائكه) خارج شو، كه تو رانده درگاه منى و مسلّماً لعنت من بر تو تا روز قيامت خواهد بود ! آیه یاد شده نیز گرچه با عبارت دیگری است اما در خصوص لعنت بر شیطان در یوم الدین است. خداوند در سوره ذاریات می فرماید: «یسْئَلُونَ أَيَّانَ يَوْمُ الدِّين»؛ پیوسته سوال می کنند روز جزا چه وقت است و قیامت کی خواهد آمد ؟ در آیات قبل از آن آمده است که : «قُتِلَ الْخَرَّاصُون»، كشته باد دروغگويان (و مرگ بر آنها). از کسانی که اهل دروغ و کذب هستند یاد می شود و توصیف می کند: «الَّذينَ هُمْ في غَمْرَةٍ ساهُون»؛ همانها كه در جهل و غفلت فرو رفتهاند و «يَسْئَلُونَ أَيَّانَ يَوْمُ الدِّين»؛ و پيوسته سؤال مىكنند: روز جزا چه موقع است؟! و چون غافلند می پرسند: «ايَّانَ يَوْمُ الدِّين»؛ روز جزا کی هست؟ و در ادامه آیه می فرماید: «يَوْمَ هُمْ عَلَى النَّارِ يُفْتَنُون»؛ روزی است که آتش جهنم افروخته می شود و بعد در ادامه هست: «ذُوقُوا فِتْنَتَكُمْ هذَا الَّذي كُنْتُمْ بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ»؛ این روز و سختی ها را بچشید و نتایج عمل خودتان را دریابید روزی که شما تعجیل داشتید و می گفتید کی خواهد آمد؟ امروز روزی است که هیچ چاره و مفری از یوم الدین و روز جزا نیست.
در سوره واقعه نیز خداوند می فرماید: «هذا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّين»؛ اين است وسيله پذيرايى از آنها در قيامت . آیه شریفه اشاره به این دارد که به آنها گفته می شود این طعام و غذایی که دارید، این است وسیله پذیرایی در روز قیامت. در آیات پیش از این آمده است: «فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَميمِ؛ فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهيم»؛ و روى آن از آب سوزان مىنوشيد و همچون شتران مبتلا به بيمارى عطش، از آن مىآشاميد . آیه یاد شده ، نشان از شدت و سختی عذابی است که در قیامت داده می شود؛ سپس گفته می شود: هذا نُزُلُهُمْ؛ این همان چیزی است که برای شما در روز جزا فراهم شده است.
در آیات شریفه دیگری در سوره انفطار می فرماید: «وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفي جَحيمٍ . يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ .وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبينَ وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ . یَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ»؛ و بدكاران در دوزخند، روز جزا وارد آن مىشوند و مىسوزند و آنان هرگز از آن غايب و دور نيستند! تو چه مىدانى روز جزا چيست؟! باز چه مىدانى روز جزا چيست؟! روزى است كه هيچ كس قادر بر انجام كارى به سود ديگرى نيست و همه امور در آن روز از آن خداست . آنها در روز جزا وارد دوزخ می شوند و با آتش آن می سوزند. تعبیر «يَصْلَوْنَها» نیز تعبیر مهمی است که آیات پیش و بعد از آن به اهمیت موضوع یوم الدین، اشاره دارد. آیه قبل از آن چنین است: «وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفي جَحيمٍ»؛ انسان هایی که اهل فجور و ستم هستند در جحیم هستند، «يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّين»؛ در روز جزا در آتش برافروخته می شوند. در ادامه این آیات خداوند می فرماید: «وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّين»؛ چه کسی می تواند یوم الدین را درک کند. یعنی متوجه عظمت آن بشود که چه روز سختی است.
بنابراین همینطور که در تعدادی از آیات قرآن بیان شد، اهمیت يَوْمَ الدِّين مورد توجه کلام خداوند هست؛ اعم از کسانی که هنوز نرسیده اند و سوال می کنند و کسانی که رسیده اند و دشواری و سختی را می بینند. در برخی از روایات نیز به معنی روز حساب توجه شده است، یعنی یوم الدین، روز حساب هست. برخی معتقدند یوم الدین تعبیر دیگری از همان یوم الحساب هست که در حقیقت حساب، مقدمه جزاست. در هر حال به نظر می رسد که تعابیری که خداوند متعال در قرآن به کار برده، متفاوت است. اگر آنجا روز حساب بیان شده به مرحله محاسبه اشاره شده و اگر در این آیات از یوم الدین اشاره شده است نتیجه حساب و عملی است که برای انسانها مورد نظر است.
