معاد : یوم الفصل :

یوم الفصل :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت، «يَوْمُ الْفَصْلِ» هست؛ روز جدایی. این نام که در تعدادی از آیات قرآن آمده است، به این معناست که یکی از ویژگی های قیامت آن است که گرچه انسانها در ابتدا کنار هم جمع می شوند، ولی در قیامت گروه هایی از انسان ها از یکدیگر جدا می شوند؛ مانند جدایی حق از باطل است. جدایی صفوف مومنان و صالحان از کافران است و جدایی برادر از برادر و جدایی پدر و مادر از فرزند است. در واقع سرنوشت خوبان از بدان جدا خواهد شد . (1)

-----------------------------------------------------------------------
1- الميزان في تفسير القرآن، ج‏17، ص: 13

-----------------------------------------------------------------------

البته برخی هم معتقدند یوم الفصل ارتباطی به جدایی انسان ها و گروه گروه شدن آنها و یا حتی جنیان و فرشتگان نیست؛ بلکه فصل به معنای یوم القضا و یوم الحکم است که قاضی با قضای خویش به یک دعوا فیصله می دهد و بدین جهت این نام درباره ی قیامت نیز با تعبیر یوم الفصل آمده است.

آیه الله مکارم میگوید: روز فصل به معنى روز داورى است و خداوند عالم و عادل در مقام قضاوت دقيق‏ترين حكم را درباره بندگانش صادر مى‏كند و اينجا است كه رسوايى همه جانبه براى مشركان فراهم مى‏شود . بنابراین آن روز، روزی است که خداوند حکم می کند و فرشتگان زمینه حکم و داوری او را فراهم می کنند و از این جهت مخاصمات پایان می پذیرد.(1)

لکن به نظر می رسد یوم الفصل بیشتر ناظر به همان معنای اول، یعنی روزی که انسانها و گروه ها از هم جدا می شوند، باشد و در برابر یوم الجمع است.

در هر حال قیامت به اعتبار ساختار و ویژگی هایش نام های متفاوتی دارد. گاهی از آن جهت که همه در صحنه محشر جمع می شوند، یوم الجمع است و گاهی از آن جهت که بعد تقسیم و گروه گروه می شوند و خوبان و بدان جدا می شوند، یوم الفصل نامیده می شود. به تعدادی از آیاتی که در این زمینه است اشاره می شود.

در سوره صافات عبارت خداوند این است: «هذا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُون»؛‏ (2) اینجاست که روز جدایی است، روزی که آن را تکذیب می کردید ، «كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُون» و این نشان می دهد که بسیاری از انسان ها روز قیامت را نه در زبان بلکه در عمل تکذیب می کنند. اما روزی می رسد که انسان متوجه می شود که این تکذیب ها خطا بوده است و خطاب می آید این همان روزی است که شما تکذیب می کردید.

همچنین در سوره دخان آمده است: «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ ميقاتُهُمْ أَجْمَعين‏»؛ روز جدايى (حق از باطل) وعده‏گاه همه آنهاست (3). آیه قبل از آن چنین است: «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبين»‏؛ ما آسمانها و زمین را و آنچه که در بین این دو هست بیهوده نیافریدیم، «ما خَلَقْناهُما إِلاَّ بِالْحَق»؛‏ این دو جز به حق نازل نشده اند، «وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُون»؛‏ بسیاری از انسان ها اهمیت خلقت آسمان ها و زمین که نشانه حق است نمی دانند.

سپس می فرماید: «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ ميقاتُهُمْ أَجْمَعين»؛ در آیه یاد شده، تعبیر میقات به معنی وعدگاه آمده است و مقصود از آن روز قیامت است که میقات همه انسانها در آنجا است و همه در آن روز جمع می شوند و یکدیگر را می بینند. در هر حال آن روز، روز وعده گاه است و روزی است که باید انسان ها از یکدیگر جدا شوند و به سرنوشت خویش برسند.

شاهد مثال دیگر در سوره مرسلات است که خداوند می فرماید: «لِأَيِّ يَوْمٍ أُجِّلَتْ. لِيَوْمِ الْفَصْلِ وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الْفَصْل»؛‏ (اين امر) براى چه روزى به تأخير افتاده؟ براى روز جدايى (حق از باطل) تو چه مى‏دانى روز جدايى چيست (4). این سوال و جواب بیانگر عظمت این روز بزرگ است؛

روز فصل، روز جدایی است و سپس برای عظمت این روز می گوید تو چه می دانی که آن روز چه روزی است؟ قطعا انسان تا آن روز محقق نشود آن را با تمام وجود، درک نمی کند؛ اما با تعقل و تفکر در آیات الهی می تواند تا حدودی آن شرایط را برای خود مجسم کند.

در آیه دیگری در سوره مرسلات نیز آمده است: «هذا يَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْناكُمْ وَ الْأَوَّلين»؛‏ (و به آنها گفته مى‏شود:) امروز همان روز جدايى (حق از باطل) است كه شما و پيشينيان را در آن جمع كرده‏ ايم . (5)

در این آیه تعبیر جمع و تعبیر فصل در کنار هم آمده که هر کدام به نوعی به جلوه ای از شرایط قیامت اشاره دارد؛ چه بسا در ابتدا یوم الجمع است و همه را در دادگاه بزرگ الهی جمع می کند و سپس بر اساس اعمال و رفتار و افکار و مسائل دیگر طبقه بندی می شوند و در صفوف مختلفی از یکدیگر جدا می شوند و طبقه طبقه می شوند تا هر کدام به جایگاه خودشان بروند و فصل و جدایی اتفاق می افتد.
------------------------------------------------------------------------------
1- تفسير نمونه، ج‏19، ص: 32
2-صافات، 21
3- دخان ، 40
4- مرسلات 12-14 .
5- مرسلات ، 38

--------------------------------------------------------------------------------

در سوره نبا نیز خداوند می فرماید: «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كانَ ميقاتا»؛ (آرى) روز جدايى، ميعاد همگان است . (1)

در آیه یاد شده نیز تعبیر میقات آمده و اشاره می کند که روز فصل، روز میقات است و بعد از ذکر نشانه های قدرت خداوند در زمین و آسمان و توجه به این حقیقت که شدیدترین مخالفت مشرکان در مساله معاد بوده است، سپس می گوید یوم الفصل روز میقات است که مشرکان از این آیات پند لازم را نگرفتند؛

اما انسان هایی که اهل تدبر و تفکرند، این روز را برای خود یکی از روزهای حتمی و موعود می دانند (2)که در آن روز باید از گروه مشرکان جدا شوند و در طبقه مومنان جای خود را بدست آورند.

-----------------------------------------------------
نبأ ، 17
تفسير نمونه، ج‏26، ص: 30