مقاله : چیستی اصطلاح حدیثی روایت منتقله و ملاک انتقال و نقد و بررسی آن

چیستی اصطلاح حدیثی روایت منتقله و ملاک انتقال و نقد و بررسی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کامران اویسی
دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

اصطلاح روایت منتقله به منقولی گفته می‌شود که در ملاحظۀ اول، روایتِ نقل‌شده از معصوم است و با توجه به شواهد و قراین، از منابع اهل تسنّن(مکتب خلفا) به کتب شیعی(مکتب اهل بیت) به‌عنوان حدیثی شیعی مندرج شده است و عالمان بعدی غالباً به‌سبب پذیرش تسامح در ادلّۀ سنن و یا اعتماد به منابع متقدم دیگر محدثان و مفسران شیعه، به‌عنوان روایت معصوم تلقی نموده‌اند.

خواه سرانجام پژوهش بر روی آن، به این نتیجه منجر گردد که روایت منتهی به معصومی دیگر است نه معصوم مندرج در منبع شیعی، یا در صدور آن از هر معصومی تردید پیدا شود و یا در عدم صدور آن از معصوم یقین شود. اما اینکه این نقل که منتقله بودن آن اثبات شده، استوار است یا نه، معتبر است یا نه، مرحلۀ بعدی پژوهشِ روی روایات منتقله است.

گرچه افرادی چون علامه تستری و برخی از نویسندگان معاصر، با تعابیری دیگر به روایات منتقله در آثار خود اشاره داشته‌اند، به‌گونۀ مشخص، علامه عسکری اولین محققی است که در این زمینه با تفصیل بیشتری وارد شده است.

به‌صورت اجمالی، عدم وجود روایت در منابع اصیل و عتیق شیعی و نقل از طریق راویان غیر شیعی، وجود راویان مشترک، وجود شیخ اجازۀ عامی در میان اساتید صاحب منبع متقدم شیعی، عامی بودن صاحب کتاب، غیر موجود بودن در دیگر کتب معتبر شیعه حتی به الفاظ مشابه، تقریبی بودن تفکر صاحب کتاب، حساسیت کمتر محدثان نسبت به نقل در زمینۀ غیر فقه از ملاک‌های منتقله بودن روایت است.

معلوم نبودن انتساب کتابی که حدیث در آن مندرج شده، به مؤلف آن، اضطراب متن، وضعی و جعلی بودن روایت، عدم انطباق با تاریخ قطعی اثبات شده یا مشهور، عدم سازگاری با ضروریات دین و مذهب و مبانی متقن کلامی، ناسازگاری با حکم عقل بدیهی و یا استبعاد عقلی داشتن، مخالفت با آیات قرآن یا سنت قطعی یا اطمینان‌آور، رجحان داشتن خبر معارض با آن و به‌طور کلی عدم وجود روایت در منبع معتبر، عدم شهرت راوی به راستگویی و امانتداری در نقل حدیث یا اشتهار وی به دروغ‏گویی و خیانت، از جمله اسباب نااستوار بودن یک روایت منتقله و نقد آن است.

مجله حدیث پژوهی کاشان

: دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 25، بهار و تابستان 1400،