کنکاشی پیرامون حدیث تفسیری بعوضه

کنکاشی پیرامون حدیث تفسیری بعوضه در تفسیر قمی و آسیب شناسی آن

چکیده
در گذر زمان، برخی از احادیث دچار آسیب هایی شده اند که از جمله این آسیبها، نقل به معنا بدون رعایت شرایط آن، تحریف و نیز تطبیق غیر دقیق بر آیات قرآن است. این آسیب ها مانع از فهم صحیح و پذیرش بدون بررسی احادیث می شوند. بنابراین لازم است برای پذیرش یک حدیث یا نفی صدور آن و در صورت پذیرش، دست یابی به فهم صحیح از آن، نخست به کنکاش از مصدر و اعتبار آن پرداخت. از جمله احادیثی که بعضی از مفسران ادعا کرده اند که جعلی است، حدیث بعو ضه در تفسیر قمی از امام صادق است که در آن مراد از بعوضه در آیه 26 سوره بقره امیرالمومنین معرفی شده است. حدیث دیگری در تفسیر امام عسکری ، نقل شده که برخی آن را نشان جعلی بودن حدیث بعوضه دانسته اند. در برابر برخی تلاش کرده اند تا راه حلی برای
جمع میان این دو حدیث بیابند. در این مقاله با بررسی علمی و روشمند سند و متن روایت بعوضه و نقد فنی آن، از جمله تشکیل خانواده حدیثی و تحلیل متنی احادیث مرتبط ، امکان جمع دلالی یا ترجیح هر یک از احادیث مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده که حدیث بعوضه دچار آسیب نقل به معنای بدون رعایت شرایط شده که زمینه ساز آسیب فهم نادرست از تفسیر آیه است. نیز آسیبهای تحریف در متن و تدلیس در سند روایت بعوضه قابل ردیابی است. همچنین ثابت شده که تطبیق واژه " بعو ضه" بر امام ( ع ) به عنوان بطن آیه 26 سوره بقره نادرست و روایت صحیح آن نیز در دسترس است.
واژه های کلیدی : حدیث بعوضه، تفسیر قمی، تفسیر امام عسکری . تحریف، آسیبهای حدیث. ،

سید رضا مؤدب . استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
محسن دلیر .دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم.

دانشگاه الزهرا . تحقیقات علوم قرآن و حدیث . فصلنامه علمی پژوهشی
سال سیزدهم، شماره 4 ، زمستان 1395 ، پیاپی 32