• العربية
  • English
  • فارسی
 
حضرت مهدی(عج) :

اَكثِروا الدُّعاءَ بِتَعجِیل الفَرَجِ فَاِنَّ ذلِكَ فَرَجُكُم.
برای تعجیل در ظهور من زیاد دعا کنید که خود فَرَج و نجات شما است. (کمال‌الدین، ج ٢، ص ٤٨٥)

   
 
 
 

ادامه معرفی تفسیرهای ماثور شیعه :


9- كنز الدقائق و بحر الغرائب‏
تأليف ميرزا محمد مشهدى (م 1125 ق) و به زبان عربى است. او ميرزا محمد بن محمد رضا بن اسماعيل قمى، معروف به مشهدى و از عالمان اماميّه در قرن دوازدهم مى‏باشد. وى عالمى فاضل، اديب، محدّث، مفسّر و معاصر علّامه محمد باقر مجلسى و فيض كاشانى بوده است. تفسير او دربردارنده تمام آيات قرآن و روايات تفسيرى از اهل بيت عليهم السّلام است. او در تفسير خود به مطالب بلاغى، ادبى و عقلى نيز پرداخته است.
مشهدى پس از بيان فضايل هرسوره و ثواب قرائت آنها، به روايات تفسيرى آيات نيز مى‏پردازد. اعراب و بلاغت را در آيات متذكر شده و در مواردى به بررسى اقوال مفسران و ترجيح برخى بر ديگرى مبادرت كرده است. در تفسير آيات به مسائل كلامى و اعتقادى بر طبق اعتقادات اماميه مى‏پردازد و به‏نظر مخالفان اشاره مى‏كند. در آيات الاحكام هم به تفسير فقهى آن براساس روايات اهل بيت عليهم السّلام اشاره مى‏كند. درباره اسرائيليات و روايات مربوط به آنها، سعى وافر در پرهيز از ذكر آنها دارد. تفسير او از گرانسنگ‏ترين تفسيرهاى روايى به‏شمار مى‏رود.

10- الجوهر الثمين فى تفسير الكتاب المبين‏
تأليف سيد عبد الله شبّر كاظمى نجفى (م 1242 ق) كه از مفسران قرن سيزدهم و از عالمان بزرگ و برجسته شيعه است. الجوهر الثمين به زبان عربى بوده و تمامى آيات قرآن و تفسير وسيط شبّر را فرامى‏گيرد. او داراى تفسير كبير و تفسير صغير نيز مى‏باشد؛ تفسير كبير او معروف به صفوة التفاسير و تفسير صغير او معروف به تفسير الوجيز شبّر است. تفسير صغير او تلخيصى از تفسير كبير او بوده است.
______________________________
(1). ايازى، المفسرون، ص 593.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 193
او به علت كثرت تصنيفات و موفقيت در تدوين آنها، به مجلسى دوم معروف شده است. شبّر در حديث، تفسير، فقه و لغت استاد بوده و داراى تأليف‏هاى فراوانى است. روش تفسيرى او روايى و در مواردى به جنبه عقلى و اجتهادى نيز پرداخته است. او روايات معصومين را ذكر كرده و از تفسير قمى و كتاب بحار الانوار نقل روايت مى‏كند، ولى به ذكر سند آنها اهتمام نمى‏ورزد. شبّر از پرداختن به بيان اسرائيليات خوددارى كرده، هم‏چنين در تفسير الجوهر الثمين از ورود به تفصيل در آيات فقهى، دورى مى‏گزيند.

11- بحر العرفان و معدن الايمان‏
تأليف شيخ محمد صالح برغانى (م 1271 ق) و به زبان عربى است و داراى مطالبى گسترده مى‏باشد. به نظر مى‏رسد او داراى سه تفسير بزرگ، متوسط و كوچك است كه تفسير بزرگ آن در هفده جلد بزرگ و همسان در حجم با كتاب بحار الانوار و به شيوه روايى است. وى به بيان مسائل كلامى و ادبى در تفسير اهتمام ورزيده و بر معانى ظاهر و باطن آيات و ذكر رواياتى كه در ذيل هرآيه آمده، مبادرت كرده است. مطالبى را نيز درباره اعراب، لغت و نزول آيات آورده است.
او تمامى روايات را اعم از صحيح و غير صحيح، جمع‏آورى و در ذيل آيات ثبت كرده است تا مجموعه‏اى از تفسيرهاى روايى به شكل كامل جمع‏آورى شده باشد. در مقدمه مى‏گويد: آن‏چه نقل مى‏كنم و ظاهر آن مخالف اجماع طائفه است، قصد من از آن اعتقاد و عمل كردن به آن نيست، هدف جمع‏آورى روايات و احاديث بوده است و خواسته‏ام خوانندگان بدانند كه بعضى از روايات چگونه و ازچه طريق نقل شده است. تفسير ديگر او به نام كنز العرفان فى تفسير القرآن است كه برخى آن را تفسير بزرگ‏
______________________________
(1). همان، ص 428.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 194
او دانسته‏اند. كتاب معدن الانوار نيز منسوب به او است كه بيشتر به جنبه لغوى در تفسير قرآن عنايت داشته است.

12- مقتنيات الدرر و ملتقطات الثمر
تأليف سيد على حائرى طهرانى، (م 1340 ق) از عالمان بزرگ شيعه عراق در قرن سيزدهم و چهاردهم و به زبان عربى است. تفسير حائرى شامل تمامى آيات قرآن بوده و به بيان جنبه‏هاى اجتماعى و تربيتى نيز پرداخته است.
او در ذيل آيات مناسب، برخى از روايات را با ذكر مصدر آنها، البته بدون سند بيان داشته و روايات مربوط به فضايل سوره‏ها و اسباب نزول را نيز ذكر كرده است، اما در بيان روايات به نقد و بررسى و ترجيح آنها نمى‏پردازد. روايات مربوط به اسرائيليات را ذكر كرده و بر اقوال مفسران از صحابه و تابعين استشهاد كرده است.

13- نفحات الرحمن فى تفسير القرآن و تبيين الفرقان‏
تأليف محمد بن عبد الرحيم نهاوندى (م 1370 ق) از بزرگان شيعه و به زبان مزجى (عربى و فارسى) است. او فقيه، مفسّر، محدّث، حافظ قرآن و بسيار پرتلاش بوده است، به‏گونه‏اى‏كه زمانى كه تفسيرش را به پايان رساند، در يك حادثه آتش‏سوزى، تمامى آنها سوخت و او مجددا پس از تلاش بسيار، آن را دوباره به پايان رسانيد. تفسير نهاوندى دربردارنده تمامى آيات و نكات بيانى، لغوى و فقهى است.
روش غالب او در تفسير، جنبه روايى و پرداختن به تفسير آيات براساس روايات است. او در مقدمه كتاب تفسير، به مباحث مقدماتى در علوم قرآن پرداخته و در
______________________________
(1). معرفت، همان، ج 2، ص 344؛ دائرة المعارف تشيع، ج 4، ص 554.
(2). ايازى، همان، ص 659.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 195
تفسير خود، از كتاب‏هاى تفسيرى شيعه و اهل سنت در ذكر روايات، بهره برده است، مانند تفسير جوامع الجامع طبرى، بحار الانوار، الصافى، مفاتيح الغيب، اتقان سيوطى و روح البيان. نهاوندى به روايات نبوى صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و ائمه معصومين عليهم السّلام در توضيح آيات توجه كرده و در مواردى به بيان و نقد تاريخى و رجالى آنها مى‏پردازد و تلاش فراوان دارد تا از اسرائيليات دورى گزيند. گفتار مفسران را بررسى كرده و به‏بيان ديدگاه‏هاى اعتقادى شيعه مى‏پردازد. هم‏چنين به مسائل كلامى، عقلى و اجتهادى اهتمام داشته، از اين‏رو، برخى روش غالب او را اجتهادى دانسته‏اند.

14- التبيين فى شرح آيات المواعظ و البراهين‏
تأليف شيخ ميرزا ابو تراب شهيدى (م 1375 ق) از عالمان اماميه در تهران و به زبان فارسى است. شهيدى در سراسر تفسير خود به روايات پرداخته و به مسائل كلامى هم اهتمام خاصى داشته است. او در تفسير، نخست پايبند تفسير قرآن به قرآن، بعد روايات معصومين عليهم السّلام و سپس اجتهاد و استنباط با گرايش كلامى و فلسفى بوده است. او تلاش كرده است كه در تفسير كمال استفاده را از روايات برده و از آنها بهره فلسفى و اعتقادى ببرد، ازاين‏رو، تفسير او تمام مسائل كلامى، حكمى و روايى را فرامى‏گيرد.

15- تفسير اثناعشرى‏
تأليف حسين بن احمد حسينى شاه عبد العظيمى (م 1384 ق) و به زبان فارسى است.
او تفسيرى روان، ساده و قابل فهم براى همگان نگاشته است. تفسير او تا حدودى به بررسى آيات به‏طور تفصيل پرداخته و مقدمه‏اى در زمينه ارزش تفسير، منع از تفسير
______________________________
(1). همان، ص 718.
(2). دائرة المعارف تشيّع، ج 1، ص 391.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 196
به رأى، اسباب نزول و اعجاز قرآن فراهم آورده است. در تفسير هرسوره، به بيان فضيلت و علت نام‏گذارى آن سوره مى‏پردازد و سپس به تفسير آيات براساس روايات، بدون ذكر سند و راوى حديث مبادرت مى‏كند.
وى در مواردى به نقل و نقد اقوال و بيان مسائل اعتقادى و كلامى پرداخته، اما در آيات فقهى، به تفصيل از آنها بحث نكرده، بلكه بر تفسيرهاى تبيان، مجمع البيان، برهان، نور الثقلين و صافى اعتماد كرده و از آنها بهره برده است. درباره اسرائيليات، سعى در دورى از آنها داشته و بر ناقلان آنها، اعتراض كرده است. در ذيل آيات به نكات تفسيرى و شكل روان آنها و نيز به جنبه هدايتى قرآن، توجه كرده است.

16- الجديد فى تفسير القرآن المجيد
تأليف شيخ محمد حبيب اللّه سبزوارى (م 1409 ق) و به زبان عربى است. اين تفسير موجز و دربردارنده تمامى آيات قرآن و داراى مباحث لغوى، اعراب و قرائات كلامى و فقهى است. او به ذكر روايات تفسيرى اهتمامى خاص داشته و آنها را از تفسيرهاى روايى شيعه و كتاب كافى، روايت كرده و از ذكر روايات اسرائيليات نيز خوددارى كرده است. از روايات براى تفسير روايى تحليلى و هدايتى استفاده كرده و ضمن دورى از مباحث فنى و استدلالى سعى كرده نكات تحليلى و اعتقادى مهم آيات را به زبان عربى روان بيان كند.
او از تفسيرهاى قبل از خود، مانند تفسير البرهان و عياشى متأثر بوده و در ذيل آيات مربوط به اعتقادات، از كلام و اعتقادات شيعه دفاع كرده و به بررسى و نقد گفتار ديگران پرداخته است و چون از فقيهان نيز بوده، بر تفسير آيات فقهى پرداخته و بر آنها استدلال كرده است.
______________________________
(1). خرمشاهى، همان، ص 663.
(2). ايازى، المفسرون، ص 414.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 197

17- اطيب البيان فى تفسير القرآن‏
تأليف سيد عبد الحسين طيّب (م 1411 ق) و به زبان فارسى است. او از فقيهان و مفسران امامى‏مذهب و صاحب كتاب الكلم الطيّب فى العقائد است. تفسير او شامل تمامى آيات قرآن و به فارسى روان و قابل فهم براى عموم مى‏باشد. او به ذكر و بيان روايات تفسيرى اهتمام داشته و با بيان روايات پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و ائمه معصومين عليهم السّلام سعى كرده است كه روايات صحيح را ذكر كند و از پرداختن به روايات ضعيف خوددارى نمايد.
طيّب در مقدمه تفسير خود، به مقدمات تفسير و مباحث علوم قرآنى پرداخته است. مباحث تفسيرى را به شكل سؤال و جواب مطرح كرده و در مسائل لغوى، به اختصار بسنده كرده است. او بدون پرداختن به تفسير آيات فقهى و ورود در آنها، بيشتر به مباحث تربيتى، اخلاقى و اعتقادى در جهت اقناع عامه، مبادرت ورزيده است. روايات را در تفسير آيات از كتاب بحار الانوار ذكر كرده و به روايات سبب نزول و قصص پرداخته است، البته از تفسير قرآن به قرآن و سياق آيات هم بهره برده است.

18- أحسن الحديث‏
تأليف سيد على اكبر قرشى، از مفسران معاصر، به زبان فارسى و دربردارنده تمامى آيات قرآن است. تفسير او علاوه بر مباحث لغوى و اعتقادى به ذكر روايات نيز اهتمام داشته و اخبار اهل بيت عليهم السّلام را از كتاب‏ها و تفسيرهاى روايى نقل كرده است. نخست به تفسير آيه‏به‏آيه و سپس به نقل و بررسى روايات در ذيل آيات و كلمات مفسران مى‏پردازد و به جنبه درايى و علمى نيز در
______________________________
(1). همان، ص 143.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 198
توضيح آيات، توجه كرده است. كتاب تفسيرى او روان، ساده و داراى جهت‏گيرى تربيتى و بحث‏هاى اجتماعى و هدايتى است. ازاين‏رو، تفسير او تربيتى و اجتماعى نيز هست.

19- تفسير جامع‏
تأليف سيد ابراهيم بروجردى از علماى معاصر و به زبان عربى است. او به جنبه روايى و جمع‏آورى آنها، مبادرت كرده و در معانى آيات و تفسير آنها، به نقل روايات از معصومين عليهم السّلام مى‏پردازد. تفسير جامع، گردآورى شده و جامع روايات تفسيرى منسوب به امام حسن عسكرى عليه السّلام و تفسير عياشى و على بن ابراهيم قمى است كه روايات آنها را جمع و به ترجمه و نقل آنها مبادرت كرده است و بيشتر جنبه ترجمه آنها را در نظر دارد.
او نظريات مفسران شيعه را در آيات فقهى در حدّ امكان بيان مى‏دارد و به نقل قصه‏ها، خبرها و روايات مربوط به آنها، همت گماشته است.
تفسيرهاى ديگرى نيز وجود دارد كه از جنبه روايى برخوردار است، ولى چون روش و گرايش غالب آنها، جهت‏گيرى ديگرى بوده، در بخش مخصوص و موردنظر آنها آمده است و تنها در اين بخش به نام و گرايش غالب بر آنها اشاره شده و شرح هريك در بخش خاص خود ذكر مى‏شود كه با علامت پيكان مشخص شده است:
مجمع البيان،/ طبرسى (م 548 ق)/- تفسير جامع.
روض الجنان،/ رازى (م 535 ق)/- تفسير جامع.
لوامع التنزيل،/ رضوى (م 1324 ق)/- تفسير كلامى.
______________________________
(1). همان، ص 123.
(2). خرمشاهى، همان، ص 689.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 199
مخزن العرفان،/ نصرت بيگم (م 1403 ق)/- تفسير اجتماعى.
روان جاويد،/ ميرزا محمد ثقفى (م 1406 ق)/- تفسير تربيتى.
الوجيز فى تفسير القرآن،/ على دخيل (معاصر)/- تفسير اجتماعى.
مهم‏ترين تفسيرهاى مأثور روايى شيعه‏
تفسيرهاى مأثور روايى مذكور شيعه كه براساس ترتيب زمان وفات مؤلف آنها ذكر شده، از مهم‏ترين تفسيرهاى مأثور شيعه است كه امروزه گرانقدر و ارزشمند هستند.
در بين آنها برخى در پرداختن به شيوه روايى و اثرى مهم‏تر و معروف‏تر هستند كه به نظر مى‏رسد ترتيب آنها چنين باشد:
1- تفسير عياشى، محمد بن مسعود عياشى (م 320 ق).
2- تفسير قمى، على بن ابراهيم قمى (م 329 ق).
3- نور الثقلين، عبد على بن جمعه حويزى (م 1112 ق).
4- البرهان فى تفسير القرآن، حسينى بحرانى (م 1107 ق).
5- بحر العرفان و معدن الايمان، برغانى (م 1271 ق).
6- الصافى فى تفسير القرآن، ملّا محسن فيض كاشانى (م 1091 ق).
7- كنز الدقائق و بحر الغرائب، ميرزا محمد مشهدى (م 1125 ق).
8- منهج الصادقين فى الزام المخالفين، ملّا فتح اللّه كاشانى (م 988 ق).
9- تفسير اثنى‏عشريه، حسينى شاه عبد العظيمى (م 1384 ق).
10- نفحات الرحمن فى تفسير القرآن، محمد بن عبد الرحيم نهاوندى (م 1370 ق).
11- تفسير جامع، سيد ابراهيم بروجردى (معاصر).
12- تفسير فرات كوفى، فرات بن ابراهيم كوفى (قرن سوم).
13- المعين، مولى نور الدين محمد بن مرتضى كاشانى (م 1115 ق).
14- الجوهر الثمين فى تفسير الكتاب المبين، سيد عبد اللّه شبّر (م 1242 ق).
روشهاى تفسير قرآن، ص: 200
15- الجديد فى تفسير القرآن المجيد، شيخ محمد حبيب اللّه سبزوارى (م 1409 ق).
16- التبيين فى شرح آيات المواعظ و البراهين، شيخ ميرزا ابو تراب شهيدى (م 1375 ق).
17- احسن الحديث، سيد على اكبر قرشى (معاصر).
18- مقتنيات الدرر و ملتقطات الثمر، سيد على حائرى طهرانى (م 1340 ق).
19- اطيب البيان فى تفسير القرآن، سيد عبد الحسين طيّب (م 1411 ق).
روشهاى تفسير قرآن، ص: 201



 

انجمن‌ها
دانشگاه‌ها
پژوهشگاه‌ها
مراجع عظام
سایر

انتشار محتوای این وبگاه تنها با ذکر منبع مجاز میباشد

X
Loading