اعجاز قرآن از نظر عالمان اهل سنت : جرجانی

«جرجانى»

ابى بكر عبد القاهر بن عبد الرحمن جرجانى (ت 471 ه. ق) مؤسس علم معانى و بيان، معتقد به بلاغت و نظم قرآن به عنوان روشن‏ترين معجزه قرآن است و دو كتاب «دلائل الإعجاز في علم المعانى» و «اسرار البلاغة» را در جهت تبيين اعجاز قرآن نگاشته است.

او كه متخصص در فن زبانشناسى است، اعجاز قرآن را از نظر تخصص خود مورد بررسى قرار داده و در خصوص نظم و تأليف كلام، معتقد به مراتب و طبقات آنها است.

او بيان مى‏دارد كه وقتى اعراب به معارضه قرآن دعوت شدند و به استماع قرآن اهميت بيشترى دادند، متوجه شدند كه قرآن كلامى نيست كه تا به‏ حال شنيده باشند و وقتى خود را آماده معارضه و مانندآورى نمودند، دريافتند كه كوچكتر از آن هستند كه بتواند به‏ مانند قرآن را بيافريند و يا حتى كلامى نزديك به رتبه قرآن را بسازند «1».

ايشان اساسى‏ترين وجه اعجاز را در نظم و تأليف قرآن مى‏داند، و نه معانى بلند آن و لذا مى‏ گويد:

تحدى قرآن بر آن بود كه مخالفين قرآن الفاظى به ‏مانند قرآن بياورند كه داراى نظم قرآنى باشد، گرچه از نظر معنى، همسان قرآن نباشد، زيرا
__________________________________________________
(1)- دلائل الاعجاز فى علم المعانى، جرجانى؛ ص 29.
--------------------------------------------------------------------------

قرآن مى‏گويد، ده سوره بياوريد گرچه مفتريات باشد «1»، و شرافت قرآن فقط در نظم و بلاغت آن است، گرچه معنى ساختگى باشد، زيرا شما به تحدّى در معنى دعوت نشده ‏ايد «2».

البته كلام ايشان در اين خصوص، به‏ نظر، صحيح و قابل قبول براى ديگران نيست، زيرا معانى قرآن نيز معجزه است و عبارت مثله عام و شامل مانند قرآن، در الفاظ و معانى و ديگر ويژگيهاى آن مى‏باشد.

ايشان معتقد است كه نظم در كلام، داراى مراتب و درجاتى است كه چه‏ بسا براى هر نظمى، نظمى بهتر و كاملتر يافت مى‏شود و همينطور تأليف و ساختار كلام، امرى داراى مراتب شدت و ضعف است و از براى هر تأليفى، تأليف زيباترى يافت مى‏شود.

شناخت غايت و نهايت آنها براى ما مشكل است، چون تمامى ابزار آن، در اختيار بشر نيست و لكن در مورد قرآن هركسى به تأليف و نظم كلام آشنا باشد و در مورد نظم و تأليف قرآن دقت و مطالعه كند، درمى‏يابد، نظمى كه در آن است، بهترين نظم و انسان از آوردن به‏مانند آن عاجز است «3».

------------------------------------------------------------------------
(1)- فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَياتٍ هود/ 13، شما هم ده سور ساختگى مانند قرآن را بياوريد.

(2)- فان التحدى كان إلى أن يجيئوا في أىّ معنى شاء و امن المعانى بنظم يبلغ نظم القرآن فى الشرف أو يقرب منه، يدلّ على ذلك قوله قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَياتٍ أي مثله فى النظم و ليكن المعنى مفترى لما قلتم فلا إلى المعنى دعيتم و لكن إلى النظم. ثلاث رسائل في اعجاز القرآن، جرجانى، ص 129.

(3)- دلائل الإعجاز، جرجانى، ص 27.

---------------------------------------------------------------------------------------

اعجاز قرآن در نظر اهل بيت عصمت ع و بيست نفر از علماى بزرگ اسلام، ص: 106