اعجاز قران از نظر علمای شیعه

«سيد مرتضى»
ابو القاسم، ذو المجدين، على بن الحسين الموسوى، معروف به سيد مرتضى، علم الهدى (ت 436 ه) از علماى بزرگ اماميه مى‏باشد. او متكلّمى زبردست و قوى بود و در راه تحكيم مبانى فكرى شيعه، آثار ارزشمندى از خود به جاى گذاشت، مانند: الامالى، الذخيره، ملخص، المقنع، المسائل الموصليات، تنزيه الانبياء، شافى، شرح جمل العلم و العمل، الصرفه و ....
سيد مرتضى در اكثر كتابهاى كلامى خود، در بحث اعجاز قرآن، معتقد به نظريه «صرفه» است و بر آن استدلالهاى فراوان مى‏نمايد تا آنجا كه قول به صرفه، در بين علماى شيعه، مشهور است كه به او منسوب است. او در كتاب الذخيره، پس از نقل اقوال در وجوه اعجاز قرآن مى‏گويد:
من قول به صرفه را انتخاب مى‏كنم و در كتاب خودم كه به نام «الموضح عن جهة اعجاز القرآن» «2» معروف است، به نصرت و تقويت آن پرداخته‏ام «3».
__________________________________________________
(1)- و اما وجه اعجازه فالجمهور من العامه و الخاصه و منهم الشيخ المفيد قدس اللّه روحه، على ان اعجاز القرآن بكونه فى الطبقه العليا من الفصاحه و الدرجة القصوى من البلاغه على ما يعرفه فصحاء العرب بسليقتهم و علماء الفرق بمهارتهم فى فن البيان و أحاطتهم بأساليب الكلام. هذا مع اشتماله على الاخبار عن المغيبات الماضية و الآتيه و على دقائق العلوم الالهيه و احوال المبدأ و المعاد و مكارم الاخلاق و الارشاد الى فنون الحكمة العلميه و العمليه و المصالح الدينيه و الدنيويه على ما يظهر للمتدبرين و يتجلّى للمتفكرين.
بحار 17/ 224
(2)- كتاب الموضح عن جهة اعجاز القرآن، همان كتاب صرفه او مى‏باشد و آن كتاب اكنون در دسترس نيست و نجاشى از آن نام مى‏برد و آن را همان كتاب صرفه مى‏داند. رجال نجاشى، ص 270؛ مرحوم طبرسى، امين الاسلام نيز آن را ديده و از آن نقل مى‏كند. مجمع البيان طبرسى 1/ 83 مقدمه تفسير.
(3)- الذخيره فى علم الكلام سيد مرتضى ص 378.
اعجاز القرآن در نظر اهل بيت عصمت ع و بيست نفر از علماى بزرگ اسلام، ص: 54
شيخ طوسى از شاگردان بزرگ سيد مرتضى هم در آثار خود، قول سيد مرتضى را بيان مى‏كند و مى‏گويد:
سيد مرتضى، اعجاز قرآن را در صرفه مى‏داند، يعنى خداوند متعال، علومى را كه عرب مى‏توانستند به واسطه آن، فصاحتى به مانند قرآن را بياورند، از بين برده است و اگر آن علوم را نمى‏گرفت، آنها مى‏توانستند به مانند قرآن را بياورند «1».
شيخ طوسى در كتاب «تمهيد الاصول» كه شرحى بر كتاب «جمل العلم و العمل» سيد مرتضى است، به تقويت مبانى قول استاد خود، يعنى قول به صرفه مى‏پردازد و مى‏گويد:
من در شرح «جمل» قول به صرفه را تقويت كردم، به‏گونه‏اى كه سيد مرتضى به آن عقيده داشت «2».
اين‏كه منظور از قول به «صرفه» چيست و در بين شيعه و اهل سنت، چه كسانى معتقد بر آن بوده‏اند و نقادان آن‏چه كسانى هستند، در بحث بررسى وجوه اعجاز قرآن به آن پرداخته خواهد شد و لكن به اختصار بايد گفت: كه سيد مرتضى بر آن بود كه خداوند متعال، وقتى قرآن را بر پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم نازل فرموده، عربها به لحاظ توانائى بالائى خود در كلام و سخن، مى‏توانستند، كلامى در فصاحت و بلاغت قرآن بياورند، ولى خداوند آن را از اين كار بازداشت و آن علومى را كه مى‏توانستند به واسطه آن، الفاظى فصيح و بليغ بياورند، از آنها گرفت. بدين جهت اعجاز قرآن در اين است كه خداوند نمى‏گذارد، تا روز قيامت كسى به مانند قرآن را بياورد و افكار همه را از آوردن به مثل قرآن، منصرف نمود و لذا در كتاب جمل مى‏فرمايد:
يا قرآن از افعال اختصاصى خدا است، كه خود معجزه مهمى است و يا (از افعال‏
__________________________________________________
(1)- كان المرتضى على بن الحسين الموسوى رحمة اللّه يختار ان جهة اعجازه الصرفه و هى انّ اللّه تعالى سلب العرب العلوم التى كانت تتأتى منهم بها الفصاحه التى هى مثل القرآن متى راموا المعارضه و لو لم يسلبهم ذلك لكان يتأتى منهم. الاقتصاد الهادى الى طريق الرشاد، شيخ طوسى، ص 172
(2)- تمهيد الاصول شيخ طوسى، ص 334 و در الاقتصاد الهادى الى طريق الرشاد، ص 173، شيخ طوسى مى‏گويد: نصرت فى شرح الجمل القول بالصرفه على ما كان يذهب اليه المرتضى رحمه اللّه.
اعجاز القرآن در نظر اهل بيت عصمت ع و بيست نفر از علماى بزرگ اسلام، ص: 55
اختصاصى نيست و ديگران هم مى‏توانند بياورند) ولى خدا آنها را از اين كار بازداشت، كه در اين صورت صرفه، خود معجزه است كه آن را در كتاب «صرفه» بيان داشتم «1».