تفاسیر فلسفی :

3- تحفة الابرار فى تفسير القرآن‏

تأليف ملا محمد ملائكه، از عالمان شيعه در قرن دوازدهم و به زبان عربى است.
تفسير او شامل تمامى آيات قرآن به‏ترتيب سوره‏ها است. ملا محمد تفسيرش را بر سبك و گرايش فلسفى نگاشته است و بر مسائل كلامى و روايات اهتمام داشته است.
او در تفسيرش از روايات بهره كامل برده و روايات اهل بيت عليهم السّلام را پس از اهتمام به معانى و سياق آيات و مقايسه آنها با يكديگر، بررسى كرده است.
تفسير او داراى مباحث عرفانى و كلامى گسترده‏اى است. ملا محمد در ذيل آيات مباحث فلسفى، به كاوش پرداخته و براساس مشرب فلسفى خود، آن را تحليل كرده است. «2»

4- تفسير رضوان‏

تأليف ميرزا عبد الوهاب (م 1294 ق) متخلص به رضوان، از عالمان بزرگ شيعه و از فلاسفه معروف قرن سيزدهم است. تفسير رضوان به زبان عربى و شامل بخشى از آيات قرآن هست. رضوان با شيوه فلسفى به تفسير آيات پرداخته و با استدلال‏هاى عقلى و فلسفى به بيان نگرش و برداشت‏هاى خود از تفسير، مبادرت كرده است. او مسائل فلسفى، كلامى، اعتقادى و مباحث مربوط به توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد را در
__________________________________________________
(1). ايازى، همان، ص 310.
(2). دائرة المعارف تشيّع، ج 3، ص 183.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 258

ذيل سوره‏هاى حمد، توحيد، واقعه، يس، اعلى و حديد بيان كرده است.
در تفسير رضوان، در كنار مباحث عقلى و كلامى، عنايت به نقل روايات معصومين عليهم السّلام نيز شده و ميرزا عبد الوهاب، روايات را در حد امكان نقل كرده است.
او تلاش كرده شبهات كلامى را با شيوه عقلى و استدلال و كمك روايات پاسخ گويد.
وى از گفتار صحابه و تابعين نيز سخن به‏ميان آورده و نكات عرفانى در تفسير او مشهود است. «1»
مفسران ديگرى نيز در گرايش و صبغه فلسفى همت گمارده‏اند كه البته تفسير آنها داراى جهت و گرايش ديگرى نيز بوده كه آن گرايش در آن تفسير، جهت غالب را داشته است كه توضيح آن تفسير درهمان بخش آمده است. براى اطلاع بيشتر به بخشى كه با علامت پيكان معين شده، مراجعه كنيد. در اين مجال به ذكر نام آن تفسيرها به همراه گرايش و جهت‏گيرى معروف و اصلى‏شان اشاره مى‏شود.
1- بيان السعادة،/ سلطان محمد بن حيدر (م 1327 ق)/- عرفانى.
2- الميزان،/ محمد حسين طباطبائى (م 1402 ق)/- جامع.
3- مخزن العرفان،/ بانوى اصفهانى (م 1403 ق)/- اجتماعى.
4- الغيب و الشهادة،/ بازورى (معاصر)-/ عرفانى.
__________________________________________________
(1). همان، ج 3، ص 185.

روشهاى تفسير قرآن، ص: 259