• العربية
  • English
  • فارسی
 
امام جعفرصادق (علیه‌السلام) :

لَو لَمْ یبْقَ منَ الدُّنیا اِلاَّ یومٌ واحِدٌ لَطَوّلَ اللهُ ذلِكَ الیومَ حَتّی یخرُجَ قائمُنا أَهْلَ البَیت.
اگر از عمر دنیا تنها یک روز مانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانی می‌کند تا قائم ما اهل بیت(علیه‌السلام) ظهور یابد. (منتخب‌الاثر، ص ٢٥٤)

   
 
 
 

مبانی تفسیر قرآن - مقذمه


2. تفسير:

كلمه تفسير از ريشه لغوى فسر و هم‌معنى با سفر، به معنى پرده‌بردارى و كشف مراد و مقصود گوينده و توضيح مراد خداوند متعال از كتاب او و يا بيان معانى آيات قرآن و كشف مقصود و مضمون آنها است. در تفسير هم به مراد و مقصود متكلم و هم بر متن آيات، توجه مى‌شود و فهم و درك، نخستين مرحله تفسير و سپس تبيين و توضيح و ارائه آنها، مرحله ديگر آن خواهد بود كه همراه با كشف و پرده‌بردارى است؛ بدين‌جهت، تفسير، هم معناى ظاهرى و هم معناى درونى و باطنى آيات را شامل مى‌شود و فراتر از مدلول لفظى است و براى تمامى افراد، يكسان نخواهد بود و به ميزان وضوح و عدم وضوح معنى آيات، متفاوت و امرى تشكيكى و داراى مراتب مختلف است و هر مرحله از آن‌كه نياز به پرده‌بردارى و كشف نداشته باشد، تفسير به شمار نخواهد آمد و يا هر مرحله كه كشف شده و مراد خدا، معلوم گرديده، نيازمند به تفسير نخواهد بود، گرچه نسبت به حالت قبل از كشف، تفسير به شمار مى‌رود.
بنابراين تفسير همان «علم فهم و بيان معانى نهفته كلمه و عبارات آيات و كشف مراد خداوند از هر راه معقول» مى‌باشد و شامل رسيدن به معانى تمامى آيات، اعم از محكم و متشابه، ظاهر و باطن، نص و ظاهر و دريافت «مراد خداوند» مى‌شود و عام‌تر از ترجمه و تأويل و تنزيل و از مقوله فهم است و نه از مقوله امور عينى و يا مصالح آيات؛ راغب اصفهانى هم از آن چنين ياد مى‌كند: «كشف معانى القرآن و بيان المراد»؛ در تعريف يادشده، هم به معناى استعمالى آيات، با توجه به قواعد زبان عربى و ساختار زبان قرآن و هم به رسيدن به مراد خداوند متعال توجه شده است. بنابراين هرچه مفسر بتواند با كمك علوم مورد نياز تفسير و استعانت از راه‌هاى معقول و منطقى در هر شيوه تفسيرى، نقلى، اجتماعى، عرفانى و... به مراد خداوند نزديك شود، به تفسير آيات رسيده است و اگر مفسر از رسيدن به معانى جدّى و مراد خداوند به طور كامل و يا اغلب موارد، دور بماند، تفسيرى تدوين ننموده و گرچه ممكن است در مواردى، معانى استعمالى و مراد خداوند در برخى از آيات، يكسان و يا نزديك به هم باشد ولى با توجه به اين‌كه قرآن داراى وجوه و معانى متعدد طولى است، رسيدن به مراد نهايى، مشكل و بدين‌جهت شايد بتوان گفت كه تاكنون تفسيرى، تدوين نشده است، همچنان‌كه امام خمينى قدّس سرّه بدان اشارت كرده و فرموده‌اند: «تاكنون تفسير براى كتاب خدا نوشته نشده.

به طور كلى، معنى تفسير كتاب آن است كه شرح مقاصد آن كتاب را بنمايد». كلمه تفسير بر فعل مفسر و كتابى كه برگيرنده معانى و مفاهيم آيات و مراد خدا نيز مى‌باشد، اطلاق شده كه مرتبط با همان معنى اصطلاحى تفسير مى‌باشد. در بين مفسران، عبارت «جرى و تطبيق» نيز به كار مى‌رود كه در مواردى از گونه‌هاى تفسير شمرده شده و در جهت ابهام‌زدايى آيه و بيان مصداق آن مى‌باشد. عبارت يادشده كه در تفسير الميزان، فراوان به كار رفته است، به جهت تطبيق آيات بر مصاديق آنها مى‌باشد و برخواسته از روايت امام باقر عليه السّلام است كه در خصوص قرآن به كار رفته و هنگامى كه فضيل بن يسار از آن حضرت در خصوص معنى روايت نبوى: «ما فى القرآن آية الا و لها ظهر و بطن»، هيچ آيه‌اى در قرآن نيست مگر آن‌كه داراى ظاهر و باطن است، پرسش نموده، امام باقر عليه السّلام در پاسخ فرمود: «ظهره تنزيله و بطنه تأويله، منه ما مضى و منه ما لم يكن بعد، يجرى كما يجرى الشمس و القمر». معانى ظاهرى آن همان تنزيل و باطن آن همان تأويل آن است؛ برخى از مطالب قرآن گذشته و رخ داده و برخى هم هنوز نيامده؛ قرآن همچون خورشيد و ماه جريان دارد.

روايت يادشده، حكايت از جريان دائمى آيات قرآن در زندگى بشر دارد و مى‌توان بر اساس آن همواره آيات قرآن را بر مصاديق جديد تطبيق نمود. بدين‌جهت، برخى از محققان، گفته‌اند: مقصود از تطبيق، عبارت از انطباق الفاظ و آيات قرآن بر مصاديقى غير از آنچه درباره آنها، نازل شده، مى‌باشد كه اغلب انطباق الفاظ و آيات قرآن بر پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم و اهل بيت عليهم السّلام و مخالفان آنها است؛ مانند تطبيق صادقين در آيه شريفه: كُونُوا مَعَ الصّٰادِقِينَ بر حضرت على عليه السّلام و اهل بيت عصمت و يا تطبيق هادى در آيه لِكُلِّ قَوْمٍ هٰادٍ بر ائمه اهل بيت عليهم السّلام. تطبيق و جرى ظاهر آيات بر مصاديق كه همراه با الغاى خصوصيت از ويژگى‌هاى نزول هر آيه مى‌باشد، گاهى بر مصاديق صحيح و گاهى بر مصاديق ناصحيح، منطبق شده كه در مواردى با غلّو غاليان، همراه و از جمله تطبيق باطل، شمرده شده و علامه طباطبايى نيز از آنها ياد كرده است؛ تطبيق، آن‌چنان‌كه مى‌تواند شامل مصاديق ظاهرى و درونى و بطنى آيه باشد، همچنان مى‌تواند بر مصاديقى كه انطباق آيات بر آنها آشكار و مصاديقى كه انطباق آيات بر آنها نيازمند قرائن و مؤيداتى است، باشد و در هر حال، نمى‌بايد با نص و صراحت ديگر آيات، عقل و سنت، مخالف باشد و اجتهاد در بيان چنين مصاديقى، درخور مفسران مرتبط با اهل بيت عليهم السّلام است.
تفسير، فراگيرنده «تنزيل و تأويل» نيز مى‌باشد؛ زيرا آيات ويژگى‌هاى خاصى در نزول، دارند كه همان «تنزيل» است و هم داراى بطن و پيام‌هاى درونى است كه همان «تأويل» است؛ در روايت نبوى نيز آمده بود كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله و سلم فرمود: «ما فى القرآن آية الاّ و لها ظهر و بطن» و هنگامى كه از امام باقر عليه السّلام معنى روايت يادشده را سؤال كردند، امام باقر عليه السّلام فرمود: «ظهره تنزيله و بطنه تأويله». يعنى معانى ظاهر آن تنزيل و معانى درونى آن تأويل است.

کتاب مبانى تفسير قرآن صفحه 25 .مودب سید رضا



 

انجمن‌ها
دانشگاه‌ها
پژوهشگاه‌ها
مراجع عظام
سایر

انتشار محتوای این وبگاه تنها با ذکر منبع مجاز میباشد

X
Loading