يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ :
از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر:« يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ » است . بر اساس آیات قرآن دو نفخ داریم، نفخه اول که در آن تمام موجودات زنده زمین و آسمان می میرند. نفخه دوم که حیات پس از نفخه اول است و همگی آماده برای حساب و کتاب روز قیامت می شوند.
به نظر می رسد که در آیات یاد شده به نفخه دوم یعنی نفخه حیات اشاره دارد و در هر حال این توصیف از قیامت با عبارت نفخ صور نشان از حوادثی است که در روز قیامت پیش خواهد آمد، حوادثی سخت و گاهی بسیار وحشتناک که همه در آن روز خواهند دید. خداوند در سوره انعام می فرماید:«وَ لَهُ الْمُلْكُ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ»؛ و در آن روز كه در «صور» دميده مىشود، حكومت مخصوص اوست . (1)
آیه الله مکارم (2) ذیل همین آیه اشاره می کند که در آن روز که نفخ صور هست ، قیامت بر پا می شود و مضمون آیه این هست که حکومت در آن روز مخصوص ذات پاک خداوند متعال است. این پرسش وجود دارد که در آیه بیان شده در روزی که نفخ صور می شود ملک برای خداست ، در حالی که مالکیت و حکومت همیشه از آغاز تا پایان برای خداست و در قیامت هم ادامه خواهد داشت و بنابراین مالکیت اختصاص به روز قیامت ندارد ، پس چگونه در آیه آن را در توصیف روز قیامت بیان می کند؟
به نظر می رسد که اهمیت مالکیت در آن روز مورد توجه واقع شده است و از آنجا که در این جهان یک سلسله علل و عوامل و اسباب در تحقق اهداف انسان موثر است ، گاهی انسان فراموش می کند که آن عوامل و اسباب به دست کیست و مالکیت آن برای خداست، اما در روز قیامت که خداوند می فرماید «وَ لَهُ الْمُلْكُ» تمام این تصورات غلط عوض می شود و همه متوجه می شوند که علت و سبب اصلی خداست و حکومت و ملک برای خداست و اگر در دنیا از آن غافل بوده اند در آنجا دیگر غفلتی نیست.
تعبير« يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ »چهار بار در قرآن مجيد در آيات 73 انعام و 102 طه و 87 نمل و 18 نبأ آمده است و در ذیل آیه نباء روایت مهمی به شرح ذیل امده که : «معاذ بن جبل» مىگويد از رسول خدا ( صلى الله عليه و آله و سلم ) تفسير آيه «يَوْمَ يُنْفَخُ فى الصُّورِ فَتَاتُونَ افْواجاً» را پرسيدم، پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود از مطلب بزرگى سئوال كردى، سپس سيلاب اشك از چشمان مباركش جارى شد، و فرمود: «اين افواجى كه به هنگام نفخ صور وارد محشر مىشوند ده گروه از امت من هستند كه خداوند آنها را از جماعات مسلمين جدا مىسازد:
گروهى به صورت بوزينگان هستند- آنها كه در ميان مردم سخنچينى و جاسوسى مىكنند، گروه ديگرى به صورت خوكها خواهند بود- آنها كه اهل اموال حرامند- گروهى را با پاهايشان آويزان مىكنند- آنها كه ربا خوارند- گروه ديگرى نابينايند- آنها كه در قضاوت ستم مىكنند- و گروهى كر و لال وارد محشر مىشوند، آنها كسانى هستند كه در اعمالشان گرفتار عُجبند، گروه ديگرى زبانهايشان را به دندان مىجوند، آنها دانشمندان و سخن گويانى هستند كه گفتارشان از اعمالشان جداست! و گروهى دست و پا بريده وارد مىشوند، و آنها آزار دهندگان همسايگانند، و گروهى را بر شاخههاى آتش دوزخ به دار مىآويزند، و آنها خبرچينان ميان مردم، و سلاطين ظالمند، و گروهى بدبوتر از مردارند، و آنها كسانى هستند كه در اين دنيا در شهوات غرقند و حق اللَّه را از اموالشان نمىپردازند، و بالاخره گروهى لباسهاى آلوده به قطران (قطران ماده قابل اشتعال است) كه به تنهايشان چسبيده در تن دارند و آنها اهل كبر و غرورند» (3)
نکته دیگری که در این آیه مهم است این است که صور چیست که در آیه نیز آمده است «يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ»؛ صور چه ماهیتی دارد و چگونه اسرافیل در صور می دمد تا جهانیان بمیرند برای بار اول و بار دیگر می دمد که همگان احیا شوند و قیامت برپا شود. این مطلبی است که در برخی از آیات به آن اشاره شده است
. در سوره نمل خداوند می فرماید: «وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ وَ كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرين»؛ و (به خاطر آوريد) روزى را كه در «صور» دميده مىشود، و تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند در وحشت فرو مىروند جز كسانى كه خدا خواسته؛ و همگى با خضوع در پيشگاه او حاضر مىشوند . (4)
این چه نفخه و فریادی است که هر موجودی که در آسمانها و زمین است وحشت زده می شوند؟ به نظر می رسد که نفخه دوم را نفخه حیات می دانند که در آیات از آن تعبیر با صعق هم شده است ؛ یعنی فریادی که همگی را بیهوش و ترسان می کند و البته برخی نفخ ها را تا چهار نفخ برشمرده اند؛ اما به نظر می رسد که همان دو نفخه صحیح تر باشد که نفخه اول مردن همگان است و در نفخه دوم حیات همه است و مساله فزع و وحشت عمومی در حقیقت آغازی است برای نفخه اول که مقدمه برای مرگ همه موجودات است که به دنبال نفخه اولی یا صیحه نخستین چنین اتفاقی خواهد افتاد، همانگونه که نفخه جمع نیز به دنبال نفخه حیات یا همان نفخه دوم است.
در آیات دیگری نیز از این دو نفخه یاد شده است مانند آیه «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ، تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ» آن روز كه زلزلههاى وحشتناك همه چيز را به لرزه درمىآورد و بدنبال آن، حادثه دومين [صيحه عظيم محشر] رخ مىدهد .(5) در هر حال آنچه که مورد توجه است آن است که صور اسرافیل چیست و چه هویتی دارد؟ و چگونه امواج صوتی آن نفخه ، تمام جهان را فرا می گیرد؟
از نظر دانشمندان امواج صوتی حرکت کندی دارند و از 240 متر بر ثانیه تجاوز نمی کنند، در حالی که حرکت نور را بیش از یک میلیون بار از آن سریع تر دانسته اند و به 300 هزار کیلومتر در ثانیه می رسد، اما حرکت امواج صوتی کند است. (6)
در تحلیل معنای حرکت امواج صوتی و آیه قرآن که اشاره به سرعت آن نفخه و حوادثی که از آن پیش می آید دارد نسبت به آن اطلاعاتی ارائه شده است. صور یک نوری است که سرعت آن بسیار زیاد است. و صوری که در آیه شریفه از آن یاد شده است، چیزی شبیه نور است که در آن سوراخ هایی به عدد ارواح بندگان است.
جالب است که در آیه می فرماید تمام کسانی که در آسمانها و زمین هستند در وحشت فرو می روند مگر کسانی که خدا بخواهد، منظور آیه چیست و چه کسانی از این نفخه صور مستثنی هستند و صور بر آنها اثر ندارد؟ چنانچه در آیه مورد بحث بیان شد همه اهل آسمانها و همه اهل زمین می میرند، اما می فرماید«إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ»؛ در اینکه اینان چه کسانی هستند بین مفسران اختلاف هست، گروهی معتقدند که مستثنیات این آیه جمعی از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرائیل و میکائیل و عزرائیل و اسرافیل هستند.(7)
. چنانچه در روایت دیگری مجلسی (8) آورده که مستثنیات این آیه ارواح شهدای مکرم هستند که به حکم آیه ای که خداوند در سوره آل عمران می فرماید: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُون» (9) ؛ هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند! بلكه آنان زندهاند، و نزد پروردگارشان روزى داده مىشوند. آنها هستند که نفخ صور اول آن ها را نمی میراند و آن ها همیشه احیا هستند و در نزد پروردگارشان روزی می خورند.
در روایتی نیز این موضوع اشاره شده است که حویزی در نورالثقلین مستثنیات را شهدا می داند. (10)در هر حال به نظر می رسد روایاتی که اشاره شد با یکدیگر منافاتی ندارند و همه آنها به نوعی بیان می دارد که در تمام عالم هستی موجوداتی هستند که به هنگام نفخ صور مرگ شامل حال آنها نمی شود.
---------------------------------------------
1- انعام، 73
2-تفسیر نمونه ،ج5، ص299
3- روض الجنان ابوالفتوح رازى ج 20 ص 116.
4- نمل، 87
5-نازعات، 6و 7
6- تفسير نمونه، ج19، ص: 539
7-مجمع البیان ج 7 ص 370
8- بحارالانوار،ج6، ص 322
9- ال عمران 169
10- نورالثلین، ج4، ص 503
