نقش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در تصحيح قراآت و بيان قرائت واقعى‏

نقش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در تصحيح قراآت و بيان قرائت واقعى‏

نزول قرآن بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله واحد و داراى نص واحد بوده است و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله، آيات وحى شده را بر مسلمانان مى‏خواندند تا آنها قرائت آيات را فرا گيرند، و اين كار را تكرار مى‏نمودند تا مبادا قرائت واقعى و نص آن، متفاوت گردد. در واقع يكى از رسالت‏هاى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله، رساندن كتاب آسمانى به دست مردم به شكل صحيح آن بود.

از اين رو خود حضرت «معصوم» بود و در فرا گرفتن وحى و خواندن آن، هيچ‏گاه دچار اشتباه نمى‏شد و از پيش خود سخنى را به عنوان قرآن به خدا نسبت نمى‏داد و براى اين كه قرائت قرآن، در نزد مردم هم دچار برخى از اختلاف‏ها نشود، به تصحيح قرائت ديگران مى‏پرداخت و هر كس در مورد قرائت قرآن به آن حضرت مراجعه مى‏نمود، قرائت صحيح را براى او بيان مى‏داشت.

نمونه‏اى چند از اهتمام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به تصحيح قراآت بدين قرار است:

1. عبد اللّه بن مسعود مى‏گويد: نزد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله رفتيم، در حالى كه على عليه السّلام نزد ايشان بود و با حضرت گفت و گو مى‏كرد. خدمت حضرت عرض كرديم در قرائت با يكديگر اختلاف داريم. حضرت سخت ناراحت شد و فرمود: (ملّت) قبل از شما به خاطر اختلاف، هلاك شدند.
سپس به على عليه السّلام مطلبى را فرمودند و على عليه السّلام براى ما گفت: پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شما را امر مى‏كند بر اين كه همان طور كه به شما تعليم داده شد، قرائت نماييد. «1»

از روايت مذكور بر مى‏آيد كه وقتى صحابه در مورد قرائت آيه‏اى با يكديگر اختلاف مى‏نمودند، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بسيار ناراحت مى‏شد و دستور مى‏دادند كه قرائتى كه به شما تعليم داده شده (يعنى قرائت صحيح) را بخوانيد، نه غير از آن را.
------------------------------------------------------------------------

(1) تفسير طبرى، ج 1، ص 9: القول في اللغة التى نزل بها القرآن.
------------------------------------------------------------------------------

2. زيد بن ارقم: مردى نزد رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله آمد و گفت: عبد اللّه بن مسعود سوره‏اى را بر من قرائت نمود و زيد و ابىّ هم بر من آن سوره را قرائت نمودند و لكن قراآت آنها با يكديگر متفاوت است. از قرائت كدام يك از آنها پيروى نمايم؟ زيد مى‏گويد: در حالى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله، ساكت بود و على در كنار ايشان، على گفت: هر كسى مى‏بايد، آن چنان قرائت نمايد كه فرا گرفته است. «1»

3. ابى بصير از امام صادق عليه السّلام نقل مى‏نمايد كه حضرت فرمود: عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح، برادر رضاعى عثمان، اسلام آورد و وارد مدينه شد و چون داراى خط خوشى بود، به هنگام نزول وحى، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله او را فرا مى‏خواند و بر او وحى را مى‏خواند و او، آن چه را پيامبر بر او املا مى‏كرد، مى‏نوشت. در يك مرحله، هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر او املا مى‏كرد: سميع بصير، او مى‏نوشت: سميع عليم. هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى‏گفت: و اللّه بما تعملون خبير، او مى‏نوشت: و اللّه بما تعلمون بصير ....

و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى‏فرمود آيا آنها يكى است؟! او (به خاطر مخالفت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با او) مرتد شد و به مكّه بازگشت. «3»

در تفسير مجمع البيان هم آمده است كه آيه شريفه: سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ «4»

در مورد عبد اللّه بن سعد است كه كاتب وحى بود و هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى‏فرمود:
__________________________________________________
(1) تفسير طبرى، ج 1، ص 9: القول في اللغة التى نزل بها القرآن.
(3) بحار الانوار، ج 89، ص 35 كتاب الوحى، باب 3، و تفسير قمى، ج 1، ص 210، ذيل آيه 93 انعام.
(4) انعام (6) آيه 93.
نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 227

------------------------------------------------------------------------------

بنويس: «علميا حكيما»، او مى‏نوشت: «غفورا رحيما» و هنگامى كه حضرت مى‏فرمود: بنويس: «غفورا رحيما» او مى‏نوشت: «عليما حكيما». او مرتد شد و به مكه بازگشت. «1»
4. ابى بكر بن ابى عياش، در روايتى طولانى نقل مى‏كند كه: دو نفر سى آيه از سوره احقاف را قرائت كردند و در قرائت آيات اختلاف نمودند.

ابن مسعود گفت: اين (قرائت) صحيح نيست، و نخوانيد آن را. و آن دو را نزد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله برد. حضرت از (اختلاف قرائت آنها) خشمگين شد در حالى كه حضرت على عليه السّلام نزد او بود. حضرت على عليه السّلام فرمود: پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شما را امر مى‏كند تا آن چنان كه به شما ياد داده شده، قرائت نماييد. «2»

يكى از اقدام‏هاى نظارتى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر تصحيح قراآت، توجّه به كتابت صحيح كلمات بود. همين دقت و توجه به كيفيت و صحت كلمات بود كه به عزل عبد اللّه بن سعد انجاميد. از رسالت‏هاى مهم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بيان قرائت قرآن به شكل صحيح و تصحيح آن در موارد اختلاف بود. حتى اختلاف عمر با هشام بن حكيم در قرائت سوره فرقان نيز كه نزد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله رفتند، به تصحيح قرائت غير واقعى منجر شده است و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله قرائت واقعى و صحيح را كه يك قرائت بيش نبوده است، بيان فرموده‏ اند.

لذا روايت اختلاف عمر و هشام بن حكيم، مبتنى بر تجويز هر دو قرائت از سوى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله صحيح به نظر نمى‏رسد. زيرا در روايت امام باقر عليه السّلام، و امام صادق عليه السّلام آمده بود كه قرآن واحد و اختلاف قراآت، ناشى از روات است.
-----------------------------------------------------------------
(1) مجمع البيان، ج 4، ص 518.
(2) بحار الانوار، ج 40، ص 156.
----------------------------------------------