• العربية
  • English
  • فارسی
 
قال علی علیه السلام :

اِنتَظِروا الفَرَجَ وَلا تَیأسُوا مِن رَوحِ الله.
همواره در انتظار باشید و یأس و ناامیدی از رحمت خدا به خود راه مدهید. (بحار، ج ١٥، ص ١٢٣)

   
 
 
 

تفسير بلاغى و بيانى‏


مفسران در تفسيرهاى بلاغى و بيانى، به جنبه بلاغى عبارات و كلمات قرآن، اهتمام بيشترى دارند و به اجتهاد در تفسير مركبات قرآن با كمك علم معانى و بيان مى‏پردازند. عنايت بر ادوات، حروف، ساختار و اساليب كلام، مانند كنايات، استعارات، تشبيهات، تمثيل، مجاز، تقديم و تأخير در تفسير اجتهادى بلاغى فراوان به‏چشم مى‏خورد. از نظر مفسران بلاغى، از جمله برترين اعجازهاى قرآن، جنبه فصاحت، بلاغت و نكات بيانى آن است. پرداختن و آگاهى به آنها در رساندن مفاهيم و مقاصد قرآن، از مهم‏ترين وظايف آنها است. به نظر آنان فهميدن نكات بلاغى و بيانى بستگى به دانستن صرف و نحو و لغت دارد. از تفسيرهاى بلاغى، گاهى تعبير به مجازات القرآن، تشبيهات القرآن و استعارات قرآن نيز شده است. به گروهى از مهم‏ترين تفسيرهاى بلاغى كه يا گرايش غالب آنها و يا يكى از مهم‏ترين گرايش‏هاى آن، بلاغى بوده، اعم از شيعه و اهل سنت، به ترتيب عصر و زمان حيات مفسران آنها، اشاره مى‏شود:
1- الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الاقاويل فى وجوه التأويل‏ : تأليف جار اللّه محمود بن عمر زمخشرى (م 538 ق) كه داراى مذهب حنفى بود به زبان عربى و دربردارنده تمامى آيات قرآن است. زمخشرى از عالمان بزرگ اهل سنّت در قرن ششم است كه مدتى در كنار خانه خدا در شهر مكه زندگى مى‏كرد، لذا معروف به جار اللّه شد. او در تفسير خود بر جهات بلاغت در تفسير قرآن بيش از ديگران اهتمام ورزيد و معتقد بود كه بلاغت قرآن كه شامل كنايات، استعارات، تشبيهات، تمثيل و مجاز، تقديم و تأخير و ديگر اسلوب‏هاى بلاغى و بيانى مى‏شود، فوق العاده و نسبت بر ديگر كتاب‏ها، برجسته و بى‏نظير است. در فهم معانى قرآن و رسيدن به مقاصد آن، مفسر مى‏بايد بر ادبيات بلاغى قرآن آگاه باشد. او معتقد بود، برجسته‏ترين وجوه اعجاز قرآن در نظم و جمال «بلاغت» است كه عرب و غير عرب، از معارضه با آن بازداشته شده‏اند. ذهبى، ج 1، ص 413؛ ايازى، همان، ص 573.
جار اللّه زمخشرى بر جهات لغوى، كلامى و ادبى، مانند صرف و نحو در تفسير خود اهتمام داده و در ذيل آيات، به بيان نكات ادبى و لغوى و مباحث كلامى مى‏پردازد. او نه‏تنها خود معتزلى بوده، بلكه رويكردى بر اعتقادات اعتزالى نيز دارد. او لغت، بلاغت و ادبيات را در خدمت تفكر اعتزالى گرفته است، لذا غالب اهل سنت كه رويكردى اعتزالى ندارند، بدين‏جهت از تفسير او گريزان و روى‏گردان هستند، گرچه تفسير او به دليل برجستگى‏هاى بلاغتى و ادبى مورد توجه همگان بوده است. در بين شيعه نيز تفسير او مورد توجه برخى از دانشمندان است و نظريات او به عنوان يك مفسّر اعتزالى كه افكار و آرايش در مواردى همساز با شيعه است، بررسى مى‏شود. او از روايات و گفتار صحابه و تابعين در تفسير خود بهره‏مند شده، ولى از پرداختن به اسرائيليات دورى گزيده است. تفسير زمخشرى، براى قرن‏هاى بعد، همواره مرجع ديگر تفسيرها بوده است. معرفت، همان، ج 2، ص 480
2- نظم الدرر فى تناسب الآيات و السور : تأليف برهان الدين ابو الحسن ابراهيم بن عمر بقاعى معروف به تفسير بقاعى (م 885 ق) كه داراى مذهب شافعى بود، به زبان عربى و دربردارنده تمامى آيات است. بقاعى به‏ ترتيب آيات و سوره‏ها، اهتمام مى‏ورزيد و برهمين اساس معتقد بود كه در تفسير، آگاهى از ترتيب آيات و سوره‏ها لازم است تا مفسر بر معانى زنجيره‏وار آيات واقف شود. او در آغاز هرسوره به تناسب نام سوره و مطالب آن، تناسب مطالب، موضوعات و نظم آن پرداخته است. او معتقد است كه علم مناسبات آيات و سور، سرّ اصلى در بلاغت قرآن است و كسى مى‏تواند بر بلاغت قرآن آگاه شود كه از مناسبات آيات و سوره‏ها آگاه گردد. بقاعى براى شناخت مناسبات آيات، بر نكات بلاغى و نظم و ترتيب آيات تأكيد داشته و اعجاز قرآن را در آشكار شدن لطايف بلاغى و نظم و ترتيب آنها مى‏داند. او حتى براى حروف مقطعه و تناسب آنها به معانى باطنى مى‏پردازد و از روايات نيز در فهم آيات به تناسب كمك مى‏گيرد، ولى از ذكر اسرائيليات خوددارى كرده است. آيات فقهى را براساس مذهب شافعى به اختصار بررسى كرده و از مباحث كلامى كه رويكردى خلاف اعتزال دارد، اجتناب كرده است. خرمشاهى، همان، ص 771.

روشهاى تفسير قرآن، ص: 222



 

انجمن‌ها
دانشگاه‌ها
پژوهشگاه‌ها
مراجع عظام
سایر

انتشار محتوای این وبگاه تنها با ذکر منبع مجاز میباشد

X
Loading