يادداشت

6- الحديث‏

تأليف محمد عزه دروزه نابلسى (م 1400 ق)، به زبان عربى و شامل تمامى آيات قرآن است. دروزه، از عالمان اهل سنت و داراى مرام اشعرى است كه تفسير خود را در تبيين مسائل اجتماعى و پرداختن به مباحث فقهى تدوين كرده است.

او معتقد بود كه مى‏بايد تفسير آيات را براساس ترتيب نزول، بيان كرد تا بيشتر نكته‏ هاى اجتماعى آن روشن شود، زيرا نزول آيات قرآن سير تدريجى دارند و دانستن آنها لازم است، از اين‏رو، از سوره علق تا ناس را محور تفسير خود كرده است.

حضرت امام خمينى، پس از اعتراف به وجوه مذكور در اعجاز قرآن، به جهت شيوه عرفانى خود در فهم قرآن، اصلى‏ترين چهره اعجاز قرآن را، «معانى بلند عرفانى» آن مى‏داند و معتقد است كه بزرگترين و سرآمدترين چهره اعجاز قرآن، در عرفان آن است و مى‏فرمايد:

اين كتاب عزيز در محيطى و عصرى نازل شد كه تاريكترين محيط و عقب افتاده‏ترين مردم در آن زندگى مى‏كردند ... و در آن حقايق و معارفى است كه در جهان آن روز، چه رسد به محيط نزول آن، سابقه نداشت. بالاترين و بزرگترين معجزه آن همين است .

روايات بخش دوم نيز اگر چه مربوط به نزول الفاظ قرآن بر هفت حرف نمى‏شوند و به حوزه ديگرى تعلّق دارند، و در كلمه سبعة احرف از نظر لفظى به هم شبيهند، از سند قوى برخوردار نيستند. زيرا در روايت اول محمد بن يحيى صيرفى وجود دارد كه او نيز مجهول است. علّامه مامقانى در مورد او مى‏گويد: «حال او مجهول است.» «1»

در روايت دوم هم، سند به صورت مردّد بيان شده است: «عن ابن ابي عمير أو غيره». و ترديد در سند خود موجب نقص در سند است. در روايت سوم هم سند مرسل است كه موجب ضعف آن شده است، چون در آن آمده است:

«محمد بن إبراهيم النعماني مرسلا عن أمير المؤمنين».

در اشاره اجماليه به بعض اسرار سوره حمد

بدان كه اهل معرفت بسم اللَّه هر سوره را متعلق به خود آن سوره دانند؛ و از اين جهت در نظرى بسم اللَّه هر سوره را معنايى غير از سوره ديگر است؛ بلكه بسم اللَّه هر قائلى در هر قول و فعلى با بسم اللَّه ديگرش فرق دارد؛

و بيان اين مطلب به وجه اجمال آن است كه به تحقيق پيوسته كه تمام دار تحقّق، از غاية القصواى عقول مهيمه قادسه تا منتهى النّهايه صف نعال عالم هيولى و طبيعت، ظهور حضرت اسم اللَّه اعظم است و مظهر تجلّى مشيّت مطلقه است كه امّ اسماء فعليّه است؛ چنانچه گفته‏ اند: ظَهَرَ الْوُجُودُ بِبسم اللَّه الرَّحمن الرَّحيم.

یوم الثقیل :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت «يَوْماً ثَقيلا» هست، به معنای روزی که بسیار روز سنگینی است. هر یک از نام های قیامت به جهت خاصی، در مورد آن آمده است و بدون تردید در جهت انتخاب آن نام برای قیامت حکمتی وجود داشته است. تعبیر یوم الثقیل یک بار در قرآن در سوره انسان آمده است که خداوند می فرماید: «إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقيلا»؛ به نظر می رسد که این آیه در مورد مجرمان است (1)

یوم الثقیل :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت «يَوْماً ثَقيلا» هست، به معنای روزی که بسیار روز سنگینی است. هر یک از نام های قیامت به جهت خاصی، در مورد آن آمده است و بدون تردید در جهت انتخاب آن نام برای قیامت حکمتی وجود داشته است. تعبیر یوم الثقیل یک بار در قرآن در سوره انسان آمده است که خداوند می فرماید: «إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقيلا»؛ به نظر می رسد که این آیه در مورد مجرمان است (1)

ره توشه محرم (۳)؛

پیامدهای دلبستگی به دنیا در کلام و سیره امام حسین(ع)

دنیا

بررسى سندى حديث سبعة احرف نزد علماى شيعه‏

براى تبيين جايگاه روايات مذكور نزد علماى شيعه و بررسى اعتبار آنها، نخست رجال و راويان در سند آنها مورد بررسى واقع مى‏شود.
با توجه به آن چه گذشت، تنها يك روايت از مجموعه روايات حديثى شيعه، مى‏توانست در موضوع نزول الفاظ قرآن بر هفت حرف، مؤيدى بر روايات اهل سنت باشد كه سند آن چنين است:

صدوق، عن محمّد بن ماجيلويه قال: حدثني محمّد بن يحيى العطار، عن محمد بن أحمد، عن أحمد بن هلال، عن عيسى بن عبد اللّه الهاشمي، عن أبيه (عبد اللّه بن محمد)، عن آبائه (محمد بن عمر بن علي بن ابي طالب) قال: قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله: أتاني ....

امام خمینی در خصوص اعجاز قرآن مى‏ گويد:

قرآن مشتمل بر تمام معارف و تمام ما يحتاج بشر است «3».

و همو مى‏ گويد:

قرآن مجيد و سنت شامل همه دستورات و احكامى است كه بشر براى سعادت و كمال خود بدان احتياج دارد. در كافى فصلى به عنوان تمام احتياجات مردم در كتاب و سنت بيان شده و «كتاب» يعنى قرآن «تبيان كلّ شى» است «4».

از طرفى حضرت امام، اعجاز قرآن را نيز، در تهذيب نفوس و راه انسان سازى آن مى‏داند كه آن كتاب را از هر كتاب ديگر ممتاز نموده و در حد اعجاز بالا برده است و مى ‏فرمايد:

4- التحرير و التنوير

تأليف محمد طاهر بن عاشور، از عالمان اهل سنت قرن چهاردهم در مغرب‏زمين است كه شامل تمامى آيات قرآن و به زبان عربى است.

او به مباحث اجتماعى، ادبى و بلاغى و لغوى، اهتمام ورزيده و در تفسير هرسوره، به فضايل آن سوره، اهداف كلى آن، ترتيب نزول و معانى لغوى و بلاغى عبارات قرآن پرداخته است. ابن عاشور در تفسير خود عنايت به نكته‏هاى علمى تجربى داشته و مسائل و معضلات اجتماعى را در تفسير آيات، بررسى كرده است.