تحلیل روایت تفسیری منتقله ابن فحام درخصوص کاستی
از آیۀ 33 آل عمران در امالی شیخ طوسی
سید رضا مؤدب*
کاظم زمانی پهمدانی**
چکیده:
شیخ طوسی در کتاب امالی، روایتی را از ابن فحام )شیخ عامی خود( نقل می کند مبنیی بی اینکی امیام
ق ائت می ف مود و تص یح می ک د کی ایین » وآل محمد « آیۀ 33 سورۀ آل عم ان را با عبارت صادق
عبارت در متن آی نازل شده است. روایت یادشده گویای نوعی تح یف بی کاسیتی در آییۀ شی یه
است؛ درحالی ک اعتقاد مشهور و اجماع علمای شیع ، عدم تح یف ق آن ک یم است، چ ب زیاده چی
ب کاستی. ابن فحام از اساتید و مشایخ شیخ طوسی است ک ب خی از علمای رجال شیعی و سنی او را
رسول خدا (ص) فرمود: هر كه راهى رود كه در آن دانشى جويد، خدا او را به راه بهشت برد و به راستى فرشتهها براى طالب علم پرهاى خود را فرو نهند به نشانه رضايت از او و اين محقق است كه براى طالب علم هر كه در آسمان و در زمين است آمرزش خواهد تا برسد به ماهيان دريا، فضيلت عالم بر عابد چون فضيلت ماه است بر ستارگان در شب چهارده و به راستى علماء وارث پيغمبرانند زيرا پيمبران دينار و درهمى به ارث نگذاشتند ولى ارث آنها علم بود و هر كه از آن برگرفت بهره فراوانى برده.
طبرى (م 310 ه. ق) و جمع ديگرى از دانشمندان اهل سنت، معتقدند كه منظور از سبعة احرف، لغات قرآن است. او در مقدمه تفسير خود پشتوانه تفسير سبعة احرف را به هفت لغت، رواياتى مىداند كه از سوى كسانى مانند عمر نقل شده است. ( تفسير طبرى، ج 1، ص 43.) مهمترين استناد طبرى بر سخن خود، روايت مربوط به اختلاف عمر بن خطاب و هشام بن حكيم در قرائت سوره فرقان است. مطابق اين روايت، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هر دو را تأييد نمود و سپس فرمود: «قرآن بر هفت حرف نازل شده است.» لذا مقصود از حرف، لغت است و قرآن بر لغت سبعه نازل شده است، يعنى لغاتى كه افصح است.
همواره در طول تاريخ، بىخبران و معاندانى بودهاند كه در برابر نور حق، مقاومت نموده و با تمام سرمايههاى خويش كه آنها نيز، امانت الهى بوده است، در برابر خداى خويش به خود باليدهاند و در راه خاموش نمودن نور حق، قدم برداشتهاند.
1-امام باقر عليه السّلام فرمايد: چون خدا عقل را آفريد از او بازپرسى كرده باو گفت پيش آى پيش آمد، گفت بازگرد، بازگشت، فرمود بعزت و جلالم سوگند مخلوقى كه از تو بپيشم محبوبتر باشد نيافريدم و ترا تنها بكسانى كه دوستشان دارم بطور كامل دادم. همانا امر و نهى كيفر و پاداشم متوجه تو است.
1-امام صادق (ع) فرمود: خداى تبارك و تعالى در قرآن بيان هر چيز را فرو فرستاده تا آنجا كه بخدا سوگند چيزى را از احتياجات بندگان فروگذار نفرموده: و تا آنجا كه هيچ بندهئى نتواند بگويد اى كاش اين در قرآن آمده بود جز آنكه خدا آن را در قرآن فرو فرستاده است.
2-امام باقر (ع) ميفرمود: خداى تبارك و تعالى چيزى از احتياجات امت را وانگذاشت جز آنكه آن را در قرآنش فروفرستاد و براى رسولش بيان فرمود و براى هر چيز اندازه و مرزى قرار داد و براى رهنمائى آن رهبرى گماشت و براى كسى كه از آن مرز تجاوز كند كيفرى قرار داد.