يادداشت

به گروهى از تفسيرهاى عرفانى كه گرايش غالب آنها عرفانى و يا يكى از گرايش‏هاى غالب آنها عرفانى است، اعم از شيعه و اهل سنت، به ترتيب عصر و زمان حيات مفسران آنها، اشاره مى‏شود:

1- تفسير القرآن العظيم‏

تأليف سهل بن عبد اللّه تسترى، از عالمان عارف اهل سنت (م 283 ق) است. تفسير تسترى، دربردارنده بخشى از آيات قرآن است، و در مواردى در ذيل برخى آيات، مطالبى را بيان كرده كه پس از جمع‏آورى آنها، به نام تفسير تسترى معروف شده است. او از عارفانى بود كه معتقد بودند در تفسير قرآن مى‏بايد به بطن آن توجه داشت و هر آيه‏اى چه‏بسا داراى ظاهر و باطن است.

تمايز قرآن و قراآت‏

در مسأله تمايز قرآن دو قول وجود دارد:

1. عدم تمايز بين آنها

دكتر محمد سالم محيسين مى‏گويد: «قرآن و قراآت دو حقيقتى هستند كه معناى واحدى دارند و تمايزى بين آنها نيست.» «2» ايشان معتقد است قرآن و قراآت از يكديگر متمايز نيستند و قرآن بر هفت قرائت نازل شده است. پس قرآن، همان قراآت سبعه، و همه قراآت سبعه، همان وحى الهى‏اند. وى به اين روايت از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله استدلال مى‏كند:
پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نزد آبگاه بنى غفار بود؛ جبرئيل بر حضرت نازل شد و گفت: خدا امر مى‏كند كه قرآن را به يك حرف بخوانى. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «از خداوند

«علامه بلاغى»

علّامه محمد جواد بلاغى نجفى (ت 1352 ه. ق) از علماء بزرگوار نجف و صاحب تفسير ارزشمند «آلاء الرحمن فى تفسير القرآن» مى‏باشد. ايشان در مقدمه تفسير خود، نخستين مبحث را، بحث اعجاز قرآن ذكر مى‏نمايد و به تفصيل آن را مورد بررسى قرار مى‏دهد.
ايشان معتقد است، اعجاز قرآن را بايد از دو نظر مورد بررسى قرار داد، نخست، اعجاز قرآن براى عربها «1» كه چگونه قرآن براى آنها معجزه بوده است، و به ويژه در صدر اسلام و سپس اعجاز قرآن براى تمامى بشر، اعم از عرب و عجم.

یو م لقاء الله :
از دیگر توصیف های خاص در خصوص قیامت، تعبیر «لقاء الله»، به معنای ملاقات خدا است که در آن از قیامت و معاد با عبارت ملاقات خدا یاد شده است. تعبیر به لقاء الله و گاهی هم لقاء رب، از جمله تعابیر بسیار مهمی است که اشاره به قیامت و رستاخیز دارد و در چندین آیه از آن یاد شده است .

2. تفسير:

تفسير عرفانى‏
از جمله تفسيرهاى اجتهادى، تفسيرهاى عرفانى است كه در آنها از استدلال، لغت، ادبيات، روايت و گرايش كلامى و فقهى، كمك گرفته نمى‏شود، بلكه تفسير آيات به سبك و گرايش عرفانى، باطنى، رمزى و اشارى بررسى مى‏شود. تفسيرهاى عرفانى كه خود از تفاوت‏هايى نيز برخوردار بوده‏اند، به‏طور عمده به دو گروه باطنى و ذوقى تقسيم مى‏شوند، براساس شيوه رمز، اشارات و ذوق بوده و مربوط به تفسير باطن قرآن هستند.

اجتهاد قرّا براى رسيدن به نص واحد

قرآن كه در هنگام نزول بر يك قرائت بود، بعدها داراى قراآت متعددى شد. هر قارى براى خود در برخى از آيات، قرائتى متمايز از قرائت ديگر قرّا را بر گزيد و بر آن استدلال و حجت اقامه نمود.

«محمد باقر مجلسى»
شيخ الاسلام، علامه محمد باقر فرزند محمد تقى مجلسى- نور اللّه ضريحه و قدس اللّه روحه- از محدثين بزرگ عالم تشيع است كه شيخ حرّ عاملى، صاحب كتاب وسائل الشيعه، از او چنين ياد مى‏كند: مولى محمد باقر مجلسى، عالم، فاضل، ماهر، محقّق، مدقّق، علّامه، فهامّه، فقيه، متكلّم، محدّث، جامع محاسن و فضائل عظيم الشأن مى‏باشد. مرحوم مجلسى، عالم ربّانى بود كه با علوم معقول و منقول آشنا بود و براى اسلام خدماتى ارزنده را انجام داد. از جمله خدمات او، آثار ارزشمند او مى‏باشد كه به شرح ذيل است:

یو م الحشر:

از دیگر توصیف های خاص در خصوص قیامت، تعبیر «یوم الحشر» هست. واژه حشر در لغت به چه معناست؟ برخی از صاحبان لغت معتقدند که حشر به معنای جمع کردن اشیاء و یا اشخاص و حرکت دادن آنها به سوی هدف خاصی است . اگر کسی گروهی را جمع کند و آنها را به سمتی گسیل دارد، آنچنانکه چوپان گوسفندانی را جمع می کند و به سمت خاصی حرکت می دهد، آن را حشر می گویند و گاه به هر گونه جمعی، حشر گفته شده، اعم از اینکه به همراه او حرکت کردن باشد یا نباشد و از این رو، همین که مردم در یک جایی و یک میدانی جمع می شوند، تعبیر حشر به آنها نیز اطلاق می شود.